Ποια σημάδια δείχνουν ότι ο έφηβος κάνει χρήση ουσιών;

Πολύς λόγος γίνεται τα τελευταία χρόνια για το πρόβλημα των ναρκωτικών στη χώρα μας: δημόσιοι διάλογοι στα παράθυρα των τηλεοράσεων, δραματικά ρεπορτάζ, ολοσέλιδα αφιερώματα στις εφημερίδες, εικόνες εξαθλίωσης ή εικόνες πόνου εξαρτημένων συνανθρώπων μας. Ο πολίτης φυσιολογικά τείνει να διαμορφώσει μια μόνο εικόνα για τον χρήστη ναρκωτικών: του εξαρτημένου, «άρρωστου», άνεργου, παραβατικού νέου ο οποίος κινείται στο περιθώριο. Ωστόσο, όλοι οι χρήστες δεν είναι ίδιοι. Κάθε εξαρτημένος από τα λεγόμενα «σκληρά ναρκωτικά» δεν έφτασε στο σημείο αυτό από τη μια μέρα στην άλλη ούτε κάνοντας 1-2 φορές χρήση. Ο καθένας τους έχει μια διαδρομή και μια ιστορία συχνά χρόνων μέσα σε αυτή την κατάσταση.

Γράφει ο Χρήστος Ζιούβας, Ψυχοθεραπευτής-Οικογενειακός θεραπευτής και σύμβουλος Τοξικοεξαρτήσεων, συνεργάτης του Εργαστηρίου Διερεύνησης Ανθρώπινων Σχέσεων.

Τα στάδια της χρήσης

Η εμπλοκή με τα ναρκωτικά έχει βήματα (Muisiner 1994).

Στο στάδιο του πειραματισμού ο έφηβος ανακαλύπτει τη δυνατότητα που του / της δίνουν τα ναρκωτικά να αλλάζει την διάθεση του/ της. Παρότι φοβάται και διστάζει, αρχίζει να πειραματίζεται με την χρήση και τα αποτελέσματά της.

Στο επόμενο στάδιο της κοινωνικής χρήσης ο έφηβος αρχίζει να αναζητά συνομηλίκους του/ της που κάνουν χρήση, και χαίρεται να μοιράζεται μαζί τους κοινές εμπειρίες γύρω από τις ουσίες.

Αρχίζει με άλλα λόγια να οργανώνει την ζωή του γύρω από τα ναρκωτικά.

Στο τρίτο στάδιο της λειτουργικής χρήσης η τάση αυτή εντείνεται σε τέτοιο βαθμό που δεν μένει πια χρόνος στον έφηβο να ασχοληθεί με τίποτε άλλο. Η σχέση με το σχολείο έχει αρχίσει να επιδεινώνεται ενώ αθλητικά και καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα που τον ενθουσίαζαν τα εγκαταλείπει ή τα βαριέται.. Η ενασχόληση με την χρήση καταναλώνει τον περισσότερο χρόνο του/ της.

Στο τελευταίο στάδιο, αυτό της εξάρτησης, ο νέος νιώθει ότι πρέπει να έχει κάνει χρήση για να μπορέσει να λειτουργήσει. Το παράξενο είναι ότι σε αυτό το στάδιο, παρότι η ζωή του/ της είναι χάλια, τα θεωρεί όλα αυτά πολύ φυσιολογικά! Πιστεύει ότι μόνο έτσι μπορεί να είναι η ζωή του/ της!

Η πορεία αυτή μέχρι το σημείο της εξάρτησης, παίρνει συνήθως τουλάχιστον 2-3 χρόνια. Όταν η εμπλοκή του ατόμου με την χρήση επιδεινώνεται, αυτό συνοδεύεται και με την επέκταση της χρήσης σε περισσότερες από μιας κατηγορίες ουσιών. Τις περισσότερες φορές τα εξαρτημένα άτομα είναι πολυχρήστες.

Κάποια ερευνητικά δεδομένα

Συνήθως οι έφηβοι ξεκινάνε την εισαγωγή τους στον κόσμο των παράνομων ουσιών με την χρήση εισπνεόμενων ναρκωτικών (π.χ. κόλλες, βενζίνη, διαλύτες, αεροζόλ κ.ά.) και κάνναβης. Τα στοιχεία ωστόσο δείχνουν ότι έφηβοι που αργότερα προχώρησαν σε βαρύτερη και συχνότερη χρήση είχαν ξεκινήσει πολύ νωρίτερα από τον γενικό πληθυσμό της ηλικίας τους, τόσο το κάπνισμα όσο και την κατανάλωση αλκοόλ.

Περιστατικά κατάχρησης αλκοόλ στην πρώιμη εφηβεία δεν θα πρέπει να υποτιμούνται ως επιβαρυντικοί προγνωστικοί παράγοντες για τη σχέση ενός νέου με τις ουσίες. Γενικότερα, οι έρευνες δείχνουν ότι όσο πιο μικρό δοκιμάζει ένα παιδί ψυχοτρόπες ουσίες (συμπεριλαμβανομένων των νόμιμων) τόσο πιθανότερο είναι να αντιμετωπίσει αργότερα στη ζωή του σοβαρά προβλήματα με την χρήση.

Μελέτες δείχνουν ότι, αντίθετα με αυτό που πολλοί πιστεύουν, η πλειοψηφία των εφήβων που κάνουν χρήση κάνναβης σε περιστασιακή βάση ή και συστηματικότερη είναι πολύ πιθανό να συνεχίζει να κάνει ίδια και η συχνότερη χρήση μετά από 1,5 χρόνο (Perkonigg et al. 1999). Με άλλα λόγια, η αντίληψη ότι ο πειραματισμός με την χρήση ουσιών είναι μια παροδική κατάσταση που θα περάσει με την εφηβεία, δυστυχώς διαψεύδεται από τα δεδομένα. Έρευνες επίσης έχουν δείξει ότι η χρήση κάνναβης, που αποτελεί την πιο διαδεδομένη παράνομη ψυχοτρόπο ουσία, συχνά ενισχύει την χρήση και άλλων παράνομων ουσιών (Fergusson et al. 2000).

Εύκολα μπορεί να συμπεράνει κανείς από τα παραπάνω, την κρισιμότητα της έγκαιρης και κατάλληλης παρέμβασης στη διαδρομή που ακολουθεί ένας νέος στην εμπλοκή του με τον κόσμο των ναρκωτικών. Όσο πιο σοβαρή είναι η εμπλοκή με την χρήση τόσο πιο εντατική και μακροχρόνια παρέμβαση θα απαιτηθεί. Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να υπογραμμίσουμε την αναγκαιότητα μιας εμπεριστατωμένης εκτίμησης της κατάστασης του ατόμου ώστε να αξιολογηθεί το κατάλληλο επίπεδο φροντίδας που απαιτείται.

Σημάδια κινδύνου

Συνήθως οι γονείς αντιλαμβάνονται από κάποια έμμεσα σημάδια ότι κάτι δεν πάει καλά με το παιδί τους. Πολλές φορές όμως είτε παραβλέπουν αυτά τα σημάδια ή τα αποδίδουν στην «κρίση της εφηβείας». Αυτή η στάση πολλές φορές οδηγεί στο να χαθεί πολύτιμος χρόνος και η ευκαιρία μιας έγκαιρης καθοριστικής παρέμβασης. Σύμφωνα με όσα προαναφέραμε, ο πειραματισμός με τις ουσίες δεν αφήνει περιθώρια για εφησυχασμό ούτε όμως αντιμετωπίζεται με κινδυνολογίες. Στο σημείο αυτό η βοήθεια κάποιων εξειδικευμένων συμβούλων τοξικοεξάρτησης μπορεί να φανεί πολύ χρήσιμη. Δεν χρειάζεται ο γονιός να έχει ήδη διαπιστώσει ότι το παιδί του κάνει χρήση ναρκωτικών για να χτυπήσει την πόρτα του συμβούλου. Η έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση του για σχετικά θέματα μπορεί να προηγηθεί των διαπιστώσεων.

Πρώτες ανησυχητικές ενδείξεις:

Έλλειψη στόχων /γενικευμένη αδιαφορία για τη ζωή

Απώλεια ενδιαφέροντος για αγαπημένες ασχολίες (σπορ, χόμπυ)

Μεταβολές στη διάθεση

Επιθετική συμπεριφορά /Λεκτική-Σωματική βία

Ένταση

Πολλές και ανεξέλεγκτες ώρες εκτός σπιτιού

Σχολικές απουσίες, κοπάνες

Πολλά ψέματα

Ακραίες αλλαγές εμφάνισης

Έλλειψη καθαριότητας

Γενικευμένη αντιδραστικότητα

Κατά συρροή παραβιάσεις Κ.Ο.Κ.

Απομόνωση

ΠΡΟΣΟΧΗ: Η ύπαρξη κάποιων τέτοιων συμπεριφορών ΔΕΝ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ότι ο έφηβος κάνει χρήση ουσιών

Σοβαρότερες ενδείξεις:

Κόκκινα μάτια (μη εξηγήσιμα αλλιώς)

Υπνηλία, κόπωση ή πολύ ενεργητικότητα (μη εξηγήσιμα αλλιώς)

Σημαντικές αυξομειώσεις στην όρεξη για τροφή (μη εξηγήσιμες αλλιώς).

Κλοπή χρημάτων /πραγμάτων

Περίεργα τηλέφωνα, αλλαγή παρεών, απόκρυψη φίλων

Περίεργες μυρωδιές στα ρούχα ή στο χώρο και αποσμητικά χώρου

Κολλύρια (μη εξηγήσιμα αλλιώς)

Αντικείμενα που προωθούν/ διαφημίζουν την χρήση: π.χ. μπλουζάκια, αφίσες κ.ά.

Καρτέλες από χάπια, σακουλάκια με υπολείμματα «καπνού», χάπια με απεικονίσεις, χαρτάκια για στρίψιμο τσιγάρων.