Πτολεμαίος - Ο θεμελιωτής της Δυτικής Αστρολογίας

από την Κατερίνα Σαλωνίκη

Συνεχίζοντας την αναφορά σε όσους επιστήμονες ασχολήθηκαν ουσιαστικά με την Αστρολογία, αλλά τελικά το έμπρακτο ενδιαφέρον τους συγκαλύφθηκε ή μειώθηκε από πολλούς ιστορικούς, θα ήταν άδικο να μην αναφερθούμε στον άνθρωπο που το έργο του ήταν ευαγγέλιο κατά την διάρκεια του Μεσαίωνα.

Tῶν ἀστέρων ἡ ποιητικὴ δύναμις, κατὰ τὸ ἀκόλουθον ἐφαρμόζεσθαι…

Ο Πτολεμαίος έζησε στην Αλεξάνδρεια τον 2^ο αιώνα μ Χ και έμεινε στην ιστορία ως ένας πολύ σπουδαίος αστρονόμος, παρότι τελικά οι πλατωνικές του πεποιθήσεις για την σώνει και καλά κυκλική αρμονία στο σύμπαν απέδωσαν ένα ...λούνα παρκ επίκυκλων, οι οποίοι ουδεμία σχέση είχαν με την πραγματική κίνηση των πλανητών. Επειδή οι πλανήτες «όφειλαν» να κινούνται σε κυκλικές τροχιές αλλά ...δεν το έπρατταν, ο Πτολεμαίος εξελίσσοντας μια αρχική ιδεά του Ίππαρχου, πρότεινε κάθε πλανητική τροχιά να περιέχει μικρότερους «τέλειους» κύκλους, έτσι ώστε το αστρονομικό μοντέλο να είναι εναρμονισμένο με το κρατούν φιλοσοφικό.

Δυστυχώς για την αστρονομία, η θεώρηση του Πτολεμαίου –πολύ πιο κοντά και στις επερχόμενες χριστιανικές πεποιθήσεις- έγινε main stream βάζοντας στο περιθώριο το μοντέλο του Αρίσταρχου. Κι αυτό βέβαια συνέβη πλήρως εναρμονισμένα με τον ...απατηλό χαρακτήρα της Ιχθυακής Εποχής.

Γιατί το τέχνασμα των επικύκλων, παρότι λανθασμένο στην ουσία του, εξ αιτίας της σχολαστικότητας του Πτολεμαίου ανταποκρινόταν στις θέσεις των πλανητών, με σχετική ακρίβεια, τόσο που για αιώνες κανείς δεν μπήκε στον κόπο να τον αμφισβητήσει (ακόμη και ο Κοπέρνικος πρακτικά εξέλιξε το μοντέλο του Πτολεμαίου), μέχρι που το σύστημα του κατέρρευσε οριστικά με την επιστημονική επανάσταση του 16^ου αιώνα.

Αντίθετα, ως θιασώτης της γεωκεντρικής θεωρίας και σχολαστικός παρατηρητής, στην αστρολογία στάθηκε πιο ...τυχερός και δικαιώθηκε, αφού δούλεψε μέσα σε ένα πλαίσιο εξ ορισμού γεωκεντρικό. Στην αστρολογία έχουν σημασία οι γωνιακές σχέσεις των πλανητών όταν τις παρατηρεί κανείς από την επιφάνεια της γης.

Το περίφημο Πτολεμαϊκό σύστημα έχει ριζωθεί στις αστρολογικές βάσεις, στο οποίο υποστηρίζεται πως η Γη είναι το σταθερό σημείο, γύρω από το οποίο περιστρέφεται ο Ήλιος τα αστέρια και οι πλανήτες, σε ομόκεντρες τροχιές.

Κι έτσι προσέφερε εξαιρετικά σημαντικά ευρήματα για την πορεία της αστρολογίας.

Ο Πτολεμαίος είχε στην διάθεση του τις πλούσιες πηγές της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, δηλαδή το σύνολο της γραπτής αρχαίας γνώσης και εξέδωσε δύο μεγάλης σημασίας βιβλία, που έμελλε να γίνουν το στήριγμα της αστρονομικής και της αστρολογικής σκέψης για περίπου 1500 χρόνια. Την «Μαθηματική Σύνταξη», γνωστή και ως Αλμαγέστη και την Τετράβιβλο, αντίστοιχα.

Ενώ όμως η Αλμαγέστη εξέπεσε του θρόνου της και πολλά από τα δόγματα της καταρρίφθηκαν, τα αστρολογικά κέιμενα της Τετράβιβλου, που περιλαμβάνουν όλες τις σχετικές μελέτες Μεσοποτάμιων και Ελλήνων, αποτελούν μέχρι σήμερα πολύ χρήσιμες και «ζωντανές» πηγές.

Στην Τετράβιβλο ο Πτολεμαίος προσέγγισε τη θεωρία τῶν Αστρικῶν Λόγων, υπερασπίστηκε τὴν ωφελιμότητα της πρόγνωσης, διαχωρίζοντας την καθαυτό ἐπιστημονικὴ πρακτικὴ από τις αυθαιρεσίες των απατεώνων και παρουσίασε αναλυτικά το σύστημα τῶν Κλήρων (τα μετέπειτα αραβικά σημεία) καθὼς καὶ τὸ λίαν σημαντικὸ σύστημα τῶν Χρονοκρατοριῶν, δίδοντας μάλιστα μέθοδο για τον υπολογισμό του χρόνου ζωής.

Ακόμη κατηγοριοποίησε τις όψεις, έθεσε σύστημα εξουσιαστών πλανητών και προσπάθησε να εξηγήσει με ποιο τρόπο λειτουργεί η αστρολογία, στηριγμένος στην αστρονομία και τα δεδομένα της εποχής του.

Η θεωρία του περί πολικότητας ενέπνευσε τον De Vore να τον συγκρίνει με τον Freud.

Υπήρξε πρωτοπόρος ως προς την καθιέρωση του τροπικού ζωδιακού στην Δύση, έχοντας την άποψη πως πρέπει να είναι στενά συνδεδεμένος με τις εποχές και όχι με τους αστερισμούς.