Δύο μηνύματα από τον Ισοκράτη

Με το φακό της Ahaa!! moment

Ο Ισοκράτης θεωρείται ο πατέρας του Ελληνικού έθνους, γιατί στο έργο του τονίζει και προάγει την αναγκαιότητα της αυτοχθονίας και τη διατήρηση του έθνους. Δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην παιδεία και δη την Αθηναϊκή καθώς θεωρεί ότι αυτή είναι η δάδα λύτρωσης του ελληνικού κόσμου. Με τη διδασκαλία του προτάσσει ομόνοια ανάμεσα στους Έλληνες και προσπαθεί να βοηθήσει τους Αθηναίους να οσμιστούν τις επερχόμενες αλλαγές και να δράσουν ανάλογα.

Ο λόγος του είναι δυνατός, άμεσος, αρχαιοελληνικός και έχει τη δύναμη να φτάνει στα μύχια της ψυχής και στις στοές της σκέψης. Κάθε φορά που διαβάζω το έργο του έχω την αίσθηση ότι μιλάει εξ ονόματος αρχέγονων και βαθιών πτυχών του εαυτού που νιώθουν ότι η διδασκαλία του εκφράζει και τις ανάγκες του δικού τους κόσμου, ως πολίτες ενός κόσμου εσωτερικού που όμως δεν διαφέρει πολύ από αυτή του εξωτερικού.

Αναντίρρητα, αξίζει να διαβάζουμε το έργο του και να παίρνουμε νοήματα, συλλογισμούς ή φράσεις του μεγάλου Ισοκράτη και να τα κάνουμε δρόμους για τη σκέψη μας και τη φιλοσοφία της ζωής μας. Το απόφθεγμα του «σε όλους να φέρεσαι με τρόπο καλό και ανεκτικό μα να συναναστρέφεσαι μόνο τους άριστους» αποτέλεσε Ahaa!! Moment για μένα καθώς, σαν διακόπτης, άνοιξε τη ροή του ρεύματος του νου μου και φώτισε το «κρυμμένο» νόημα σκέψεων, συναισθημάτων και εμπειριών που με κάποιο τρόπο συνδέονται μεταξύ τους σαν τα κομμάτια ενός πάζλ.

Και ιδού πως έγινε αυτό! Το πρώτο σκέλος του μηνύματος του, «σε όλους να φέρεσαι με τρόπο καλό και ανεκτικό», μου έφερε στο μυαλό συγκεκριμένα πρόσωπα που η στάση τους είναι καταδεκτική, σε κοιτάνε ως ίσο προς ίσο και σε αγκαλιάζουν με το ζεστό τους βλέμμα παρόλο που σε συναντάνε πρώτη φορά και δεν ξέρουν τίποτα για εσένα. Ένα τέτοιο πρόσωπο αποτελεί ο Παύλος. Με τον Παύλο γνωριστήκαμε σε ένα κύκλο σεμιναρίων και πραγματικά γοητευτικά από την καλοσύνη, την απλότητα, την καταδεκτικότητα του. Πρόκειται για ένα φίλο 70 χρονών που σε μια συνάντηση των συμμετεχόντων στα σεμινάρια, μετά το πέρας τους, έτυχε να αναφερθεί ότι είναι γιατρός. Μια φίλη που ήθελε να τον επισκεφτεί στο ιατρείο του, πάτησε το όνομα στο google και έμαθε ποιος ήταν ο Παύλος. Πρόκειται για ένα άνθρωπο που προέρχεται από οικογένεια γιατρών, με πατέρα πολύ διακεκριμένο για το έργο του ενώ ο ίδιος έχει βραβευθεί για την επαγγελματική του πορεία τόσο στην Ελλάδα όσο και το εξωτερικό. Όμως, ο ίδιος όταν σε γνωρίζει δεν ενδιαφέρεται ούτε για την καταγωγή σου, ούτε για τη δουλειά των γονιών σου , ούτε για τη μόρφωση σου, ούτε για τίποτα άλλο πέρα από αυτό που είσαι, άνθρωπος. Δεν παρέθεσε ή δεν επίδειξε τίτλους μας άφησε να δούμε αυτό που είναι σαν χαρακτήρας τιμώντας την ύπαρξη του άλλου με τη συμπεριφορά του. Το μήνυμα λοιπόν του «σε όλους να φέρεσαι με τρόπο καλό και ανεκτικό» για μένα είναι «τιμώ την ύπαρξη σου» και δεν σε βλέπω ως ανώτερο ή κατώτερο σε θεωρώ εξίσου σημαντικό .

Το δεύτερο μήνυμα «μα να συναναστρέφεσαι μόνο τους άριστους» δηλαδή να κάνεις παρέα, να περνάς χρόνο μόνο με τους καλύτερους πρώτα μου θύμισε τη θεωρία του Αριστοτέλη για τη σύνδεση της αρετής με την συνήθεια και στη συνέχεια τον ορισμό του «καλύτερου» σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες.

Η επιλογή για το ποιους θα συναναστραφούμε, ποιους θα κάνουμε φίλους και το ποιους θα κρατήσουμε το ποιους θα απομακρύνουμε από το μικρό προσωπικό μας σύμπαν είναι πάρα πολύ σημαντικό για τη ζωή μας. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη η λέξη ήθος = χαρακτήρας συνδέεται με τη λέξη έθος (έξις=συνήθεια) δηλαδή το ποιοι είμαστε, το ποιοι γινόμαστε προσδιορίζετε σε μεγάλο βαθμό από την συνήθεια και την εξάσκηση όσο αναφορά την ηθική αρετή γράφει στα Ηθικά – Νικομάχεια. «Εξ έθους περιγίγνεται»: είναι αποτέλεσμα συνήθειας η ηθική αρετή και «τελειουμένοις δε δια του έθους»: έτσι οι άνθρωποι ολοκληρώνονται, γίνονται τέλειοι, γίνονται άριστοι με την απόκτηση της αρετής, εκπληρώνοντας έτσι το σκοπό της ύπαρξης του. Με απλά λόγια έρχεται να μας πει ότι το ποιοι είμαστε σαν άνθρωποι επηρεάζεται από τις συνήθειες μας, από τις δραστηριότητες στις οποίες εκγυμναζόμαστε, τα μοτίβα ζωής που επαναλαμβάνουμε, τους ανθρώπους που αποτελούν συνήθεια της ζωής μας. Αν λοιπόν θέλουμε την αγάπη, την καλοσύνη, την ενθάρρυνση επιλέγουμε να συναναστραφούμε με ανθρώπους που μας συμπεριφέρονται με αγάπη, ενθαρρυντικά, με καλοσύνη. Εάν συναναστρεφόμαστε με ανθρώπους που κακοποιούν, φθονούν, κάνουν κακό στον εαυτό τους ή στους άλλους, τότε συνηθίζουμε στην κακοποίηση, στο φθόνο, στην αυτολύπηση, στην κακία και όλες τις μορφές που αυτή μπορεί να έχει.

Η επιλογή των «άριστων» λοιπόν είναι πολύ σημαντική για τη ζωή μας γι’ αυτό που θέλουμε να είμαστε. Η λέξη άριστος είναι ο υπερθετικός βαθμός της λέξης αγαθός που συνδέεται άμεσα με τη λέξη αρετή. Ο υπερθετικός βαθμός ποιας αρετής; Της αγάπης, της καλοσύνης, της αισιοδοξίας; Ένα μωσαϊκό αρετών; Αν και ο όρος αγαθός συνήθως παραπέμπει στο ιδανικό της καλοκαγαθίας που διείπε την αρχαία ελληνική κοινωνία (αλλά σε καμία περίπτωση του αφελή, του βλάκα όπως έχει καταντήσει, κατά την άποψη μου όχι τυχαία, να ερμηνεύεται αυτή η «μεγάλη» λέξη) εντούτοις, ο ορισμός της αρετής απασχόλησε τους περισσότερους Έλληνες φιλοσόφους και ο καθένας διατύπωσε τη δική του άποψη. Η έννοια που εγώ δίνω στους «άριστους» είναι οι καλύτεροι στον χαρακτήρα που στα αρχαία ελληνικά συναντάμε σε ένα από τα παραθετικά της λέξης αγαθός που είναι «βέλτιων και βέλτιστος» δηλαδή αναφέρομαι στην ηθική αρετή και σε καμία περίπτωση σε έννοιες που υπονοούν τελειότητα ή αναφέρονται στην καταγωγή ή τα επιτεύγματα.

Όσο αναφορά την ηθική αρετή, ο Σωκράτης, ο Αριστοτέλης και οι Στωικοί διαμόρφωσαν και δίδαξαν τη δική τους φιλοσοφία. Αντιστοίχως ο καθένας από εμάς διαμορφώνει τη δική του άποψη για την αρετή και το ποιοι είναι οι βέλτιστοι στο χαρακτήρα που θέλει στη ζωή του. Πιστεύω ότι η αντίληψη για την ηθική αρετή μέσα στο πέρασμα των χρόνων τροποποιείται, αναμορφώνεται , εμπλουτίζεται και αυτή είναι μαγεία του μοναδικού ταξιδιού στον κόσμο της ζωής για τον καθένα από εμάς.

Κάπως έτσι λοιπόν έφτασα στην Ahaa!! Moment, αναφωνώντας Ahaa!! από τη χαρά της ανακάλυψης όπως αυτή αποκωδικοποιήθηκε με το απόφθεγμα του Ισοκράτη «Σε όλους να φέρεσαι με τρόπο καλό και ανεκτικό μα να συναναστρέφεσαι μόνο τους άριστους». Καθημερινά οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, φωναχτά ή σιωπηρά αναφωνούμε Ahaa!!, ανακαλύπτοντας ή επαναφέροντας από τη λήθη αλήθειες, νοήματα, συλλογισμούς που διατρέχουν το νου, τη ψυχή και τη ζωή μας και της δίνουν μια νέα διάσταση. Ως εκ τούτου εύχομαι η ανάγνωση αυτού του άρθρου να αποτέλεσε για εσάς μια «ευάν στιγμή», δηλαδή μια στιγμή ευχαρίστησης και μακάρι και μια Ahaa!!! Moment.