Η θέση της Γυναίκας στον Πλάτωνα

από τον Γ. Χαραλαμπίδη

Όπως όλοι γνωρίζουμε, ο Πλάτωνας θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους Φιλοσόφους, που εμφανίστηκαν ποτέ επάνω στον πλανήτη μας.

Θα πρέπει να θεωρείται πραγματικά ευτυχής ο Άνθρωπος εκείνος που κατά την διάρκεια της ζωής του κατάφερε να έρθει σε επαφή και να κατανοήσει έστω και ένα μικρό μέρος της θείας διδασκαλίας του, καθώς θεωρείται βέβαιο ότι με τον τρόπο αυτόν οδηγείται με σιγουριά στην πνευματική του εξέλιξη.

Αυτή η προσπάθεια όμως, στην εμβάθυνση των αρχαίων ελληνικών κειμένων, δεν αποτελεί πάντοτε μια εύκολη υπόθεση.

Δυστυχώς υπάρχουν πολλές περιπτώσεις, κυρίως από ξένους μεταφραστές, οι οποίοι αν και καταβάλουν αξιέπαινες προσπάθειες για να κατανοήσουν την Ελληνική γλώσσα, τούς είναι δύσκολο να ερμηνεύσουν σωστά το αρχαίο κείμενο.

Το αποτέλεσμα είναι ότι κατά τις μεταφράσεις αυτές, ένα σημαντικό μέρος από τις διδασκαλίες και τις αντιλήψεις των Αρχαίων Ελλήνων Φιλοσόφων, που χάρισαν απλόχερα το Φως και την επιστημονική Γνώση σε ολόκληρο τον κόσμο, να ΔΙΑΣΤΡΕΒΛΩΝΟΝΤΑΙ και να ΠΑΡΕΡΜΗΝΕΥΟΝΤΑΙ, σε σημείο που πολλές φορές η μετάφραση του αρχαίου κειμένου να εκφράζει ακριβώς το αντίθετο νόημα, από το πρωτότυπο αρχαίο κείμενο!

Έτσι λοιπόν κατά καιρούς, έρχονται στο φως της δημοσιότητας διάφορες απόψεις και αντιλήψεις, «ειδικών» ή όχι και τόσο ειδικών μεταφραστών που αναπτύσσουν θεωρίες που σπανίως έχουν σχέση με την πραγματικότητα και με την πραγματική διδασκαλία των μεγάλων Φιλοσόφων μας, οι οποίες όμως τελικά γίνονται αποδεκτές και από εμάς τους Έλληνες!

Μία τέτοια περίπτωση παρερμηνείας ή λανθασμένης μετάφρασης του αρχαίου κειμένου, αποτελεί και η άποψη που όλο και πιο συχνά διατυπώνεται στις μέρες μας, ως προς την θέση του Πλάτωνα για την θέση των Γυναικών στην κοινωνία της Αρχαίας Ελλάδας.

Ο Πλάτωνας διατυπώνει μια ξεκάθαρη θέση ως προς το θέμα αυτό, στην «Πολιτεία» του, και συγκεκριμένα στην αρχή του κεφαλαίου Η αναφέρει τα εξής:

[543a] εἶεν: ταῦτα μὲν δὴ ὡμολόγηται, ὦ Γλαύκων, τῇ μελλούσῃ ἄκρως οἰκεῖν πόλει κοινὰς μὲν γυναῖκας, κοινοὺς δὲ παῖδας εἶναι καὶ πᾶσαν παιδείαν, ὡσαύτως δὲ τὰ ἐπιτηδεύματα κοινὰ ἐν πολέμῳ τε καὶ εἰρήνῃ, βασιλέας δὲ αὐτῶν εἶναι τοὺς ἐν φιλοσοφίᾳ τε καὶ πρὸς τὸν πόλεμον γεγονότας ἀρίστους.

ὡμολόγηται, ἔφη. [543b]

Αν συγκρίνουμε τις 4-5 μεταφράσεις που κυκλοφορούν αυτήν την στιγμή στην ελληνική αγορά, αλλά επίσης και κάποιες ξένες μεταφράσεις που μπορούμε πολύ εύκολα να βρούμε στο διαδίκτυο, θα μπορούσαμε σε γενικές γραμμές να συμφωνήσουμε ότι η μετάφραση που διαβάσει κάποιος που θέλει να μελετήσει τον Πλάτωνα και να διαφωτιστεί από τις απόψεις του, θα είναι περίπου η εξής:

«Ας είναι. Αυτά λοιπόν συμφωνήσαμε, Γλαύκωνα, πως σε μια πόλη που πρόκειται να διοικείται άριστα, οι γυναίκες θα είναι κοινές, τα παιδιά θα είναι κοινά καθώς και ολόκληρη η παιδεία, και το ίδιο κοινές θα είναι οι ασχολίες στον πόλεμο και στην ειρήνη, και βασιλιάδες τους θα είναι αυτοί που έχουν ξεχωρίσει ως άριστοι και στην φιλοσοφία και στον πόλεμο.

Έχουμε συμφωνήσει, είπε.»

Το αποτέλεσμα αυτών των μεταφράσεων είναι ορατό, στην γνώμη που σχηματίζουν στην συνέχεια διάφοροι ερευνητές σε ολόκληρο τον κόσμο.

Μια σύντομη έρευνα, ακόμα και στο διαδίκτυο, είναι αρκετή για να ανακαλύψουμε έκπληκτοι, βαρυσήμαντους τίτλους όπως οι ακόλουθοι:

«Οι γυναίκες στους σοφούς πρέπει να είναι κοινές και ο καθένας να έχει σχέσεις με οποιαδήποτε» . (Πλάτωνας από Αθήνα).

Ή ακόμα, μια δεύτερη άποψη για το ίδιο ακριβώς απόσπασμα της Πολιτείας είναι επίσης η ακόλουθη:

«Στην ιδανική Πολιτεία, υπάρχουν 3 διαφορετικές τάξεις: Η τάξη των βιοτεχνών, των γεωργών και των εμπόρων, η τάξη των φυλάκων και η τάξη των αρχόντων. Στις δύο ανώτερες τάξεις, τα αγαθά, οι γυναίκες και τα παιδιά είναι κοινής χρήσης και τη μόρφωση των παιδιών την αναλαμβάνει η πολιτεία… »

Αν όμως, η μετάφραση του αρχαίου κειμένου ήταν σωστή, και αυτή η άποψη που φαίνεται να αποδίδουν στον Πλάτωνα, τόσο για την θέση της γυναίκας, όσο και την θέση των παιδιών, μέσα στην δομή μίας Πολιτείας, θα μπορούσε να ισχύει στην πραγματικότητα, τότε δεν θα ήταν εντελώς παράλογο να θεωρούμε έναν τέτοιο Άντρα ως έναν από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους όλων των εποχών;

Δεν είναι άλλωστε τυχαίο το γεγονός ότι ο Πλάτωνας αντιμετωπίζεται πολλές φορές, κάτω από την βαριά κατηγορία του «Μισογύνη».

Είναι δυνατόν όμως να ισχύει κάτι τέτοιο στην πραγματικότητα;

Ας προσπαθήσουμε να ανακαλύψουμε ποια είναι ακριβώς η πραγματική θέση του Πλάτωνα για τη Γυναίκα αλλά και τα παιδιά και τους άρχοντες στην κοινωνία της εποχής του αναλύοντας αυτό το μικρό απόσπασμα στο οποίο αναφερθήκαμε, μέσα από το αρχαίο Ιερό Κείμενο της «Πολιτείας».

Ας μην ξεχνάμε ότι η «Πολιτεία» αποτελεί χωρίς αμφιβολία ένα από τα κορυφαία έργα του Πλάτωνα. Μέσα σε αυτό το τεράστιο έργο του, ο μεγάλος Φιλόσοφος προσπαθεί να περιγράψει την δομή και τον τρόπο λειτουργίας με τον οποίο οφείλει να λειτουργεί μία ιδανική Πολιτεία, της οποίας οι κάτοικοι θα ευημερούν, δηλαδή θα μπορούν να γίνονται κάθε μέρα που περνάει ακόμα καλύτεροι σαν Άνθρωποι και να εξελίσσουν συνεχώς τον εαυτόν τους ακολουθώντας έτσι τον Ελληνικό τρόπο αντίληψης του ΕΥ ΖΗΝ.

Μέσα λοιπόν σε αυτήν την ιδανική Πολιτεία, ο Πλάτωνας μεταξύ όλων των επιμέρους θεμάτων στα οποία αναφέρεται, προσδιορίζει επακριβώς και την θέση που οφείλουν να έχουν μέσα στην Πολιτεία αυτή, τόσο οι Γυναίκες όσο και τα Παιδιά, αλλά ακόμα και οι Άρχοντες.

Βλέπουμε λοιπόν τον Σωκράτη, στην αρχή του κεφαλαίου Η΄ στο οποίο αναφερθήκαμε, να συνομιλεί με τον Γλαύκωνα, τον μεγαλύτερο αδελφό του Πλάτωνα και να καταλήγουν σε ένα τελικό συμπέρασμα, ως προς την εικόνα που θα μπορούσε να έχει αυτή η ιδανική Πολιτεία, σε σχέση με το σύνολο των πολιτών της.

Ας δούμε λοιπόν αναλυτικά το αρχαίο κείμενο, λέξη προς λέξη και ας προσπαθήσουμε να εξάγουμε τα δικά μας συμπεράσματα.

ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

ΒΙΒΛΙΟΝ Η΄

[543a] εἶεν: ταῦτα μὲν δὴ ὡμολόγηται, ὦ Γλαύκων, τῇ μελλούσῃ ἄκρως οἰκεῖν πόλει κοινὰς μὲν γυναῖκας,

Θα μπορούσαμε λοιπόν Γλαύκωνα να παραδεχτούμε, ότι αν κάποτε η πόλη μας βρεθεί στο μέλλον να κατοικείται, βιώνοντας ένα πολίτευμα κορυφαίας τελειότητας, τότε ο γυναικείος πληθυσμός θα απολαμβάνει ίση μεταχείριση άνευ διακρίσεων με τους υπόλοιπους πολίτες,

κοινοὺς δὲ παῖδας εἶναι καὶ πᾶσαν παιδείαν,

ακόμα και όλα τα παιδιά που ζουν σε αυτήν την πόλη θα έχουν ίση μεταχείριση και κατεξοχήν ίση πρόσβαση σε ό, τι αφορά τα θέματα της παιδείας τους.

ὡσαύτως δὲ τὰ ἐπιτηδεύματα κοινὰ ἐν πολέμῳ τε καὶ εἰρήνῃ,

επίσης όλοι οι πολίτες θα έχουν ίδιες δυνατότητες να εξασκούν τα επαγγέλματα που επιθυμούν σε περίοδο ειρήνης αλλά, κατά τον ίδιο τρόπο, θα έχουν και τις ίδιες υποχρεώσεις σε περίοδο πολέμου.

Η λέξη «επιτηδεύματα» έχει διπλή εννοιολογική σημασία.

Σε περίοδο ειρήνης αφορά στα επαγγέλματα, ενώ σε ενδεχόμενη περίοδο πολέμου αφορά στις υποχρεώσεις των πολιτών ως προς την υπεράσπιση της πολιτείας τους. Για παράδειγμα, σε ποιο σώμα θα υπηρετήσουν.

βασιλέας δὲ αὐτῶν εἶναι τοὺς ἐν φιλοσοφίᾳ τε καὶ πρὸς τὸν πόλεμον γεγονότας ἀρίστους.

Αυτοί δε που θα κατέχουν τα σκήπτρα της πολιτείας, θα είναι αυτοί που θα διακριθούν στην μεν φιλοσοφία (κατά την περίοδο της ειρήνης) στις δε πολεμικές αρετές κατά την διάρκεια του πολέμου.

ὡμολόγηται, ἔφη. [543b]

Πράγματι, πρέπει να παραδεχτούμε ότι αυτό θα ήταν το τέλειο πολίτευμα, είπε ο Γλαύκων.

Όπως γίνεται αντιληπτό, από αυτήν την πιο αναλυτική και σε βάθος μετάφραση, ο Πλάτωνας, όχι μόνο υπερασπίζεται την θέση της Γυναίκας στην κοινωνία, αλλά την ΕΞΙΣΩΝΕΙ απολύτως με την θέση του Άντρα!

Εμφανίζεται επίσης απολύτως δημοκρατικός και δίκαιος, απέναντι στην διαπαιδαγώγηση όλων των παιδιών της πόλης, πιστεύοντας ότι θα πρέπει να τους δίνονται οι ίδιες δυνατότητες στα θέματα της παιδείας, ανεξαρτήτως αν έχουν χρήματα ή όχι.

Τέλος, εκτός από την άποψή του για την θέση της Γυναίκας, είναι εντυπωσιακή η θέση που διατυπώνει και ως προς τους άρχοντες της Πολιτείας, για τους οποίους υποστηρίζει ότι για να θεωρηθούν ικανοί να κυβερνήσουν μία Πολιτεία, θα πρέπει απαραιτήτως να διακατέχονται από δύο βασικές αρετές.

Σε περίοδο Ειρήνης θα πρέπει να καταφέρουν να διακριθούν στην Φιλοσοφία, που όπως βλέπουμε για τον Έλληνα ισοδυναμεί με το οξυγόνο που αναπνέει, ενώ σε περίοδο Πολέμου να είναι οι πρώτοι που θα διακριθούν στην υπεράσπιση της πατρίδας τους.

Βεβαίως ας μην ξεχνάμε ότι ένας τέτοιος Βασιλέας που ακολουθεί πλήρως αυτήν την περιγραφή του Σωκράτη, ήταν ο Μέγας Αλέξανδρος.

Το γεγονός αυτό δεν θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί τυχαίο, αφού όπως είναι γνωστό, ο Μέγας Αλέξανδρος υπήρξε μαθητής του Αριστοτέλη. Ο Αριστοτέλης υπήρξε μαθητής του Πλάτωνα που βεβαίως με την σειρά του υπήρξε μαθητής του Σωκράτη!