Η Ηθική του Πυθαγόρα

από τον Γ. Χαραλαμπίδη

Ο Πυθαγόρας πιστεύει ότι στο σύμπαν επικρατεί η ΤΑΞΗ και η ΑΡΜΟΝΙΑ και είναι ο πρώτος που για τον λόγο αυτόν το ονομάζει «ΚΟΣΜΟ» δηλαδή κόσμημα, στολίδι.

Ανάλογη προς την κοσμοθεωρία του Πυθαγόρα είναι και οι πρακτικές του τάσεις, όσον αφορά την προσωπική μας ζωή.

Πιστεύει λοιπόν ότι η ηθική διδασκαλία είναι αυτή που μπορεί να καταστήσει, κατά αναλογία, τον βίο των ανθρώπων ως ατόμων και μελών της κοινωνίας εύκοσμο και αρμονικό και ακριβώς αυτός είναι ο σκοπός της.

Αλλά κάτι τέτοιο επιτυγχάνεται μόνο δια μέσου της ΑΡΕΤΗΣ.

Την Αρετή ο Πυθαγόρας την διακρίνει σε τρία μέρη. Αυτά είναι:

Η ΣΩΦΡΟΣΥΝΗ

Η ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ

Η ΑΝΔΡΕΙΑ

Η Σωφροσύνη αφορά πρωτίστως αυτό καθ’ εαυτό το άτομο, ενώ η Δικαιοσύνη έχει σχέση προς την κοινωνία.

Δηλαδή η Σωφροσύνη καθιστά τους ανθρώπους ως άτομα ενάρετους ενώ η Δικαιοσύνη καθιστά τους ανθρώπους ενάρετους ως μέλη της κοινωνίας.

Η δε Ανδρεία είναι το όργανο, το μέσο, δια του οποίου ο άνθρωπος επιτυγχάνει αμφότερα.

Διότι χωρίς την συμβολή της Ανδρείας δεν μπορούμε να επιτύχουμε ούτε την Σωφροσύνη αλλά ούτε και την Δικαιοσύνη.

Ο Πυθαγόρας ως προς την πρακτική εφαρμογή της επίτευξης της Σωφροσύνης συνιστά τις εξής ενέργειες:

Εχεμύθεια και παντελή σιωπή επί πολλές ώρες και επί πολλά έτη

Καταφρόνηση πλούτου και δόξας

Ανυπόκριτο σεβασμό προς τους πρεσβύτερους

Άπλαστη ομοιότητα και φιλοφροσύνη προς τους συνομήλικους

Φιλία προς τους πάντες

Φιλοπατρία

Κατάπνιξη οργής και πάσης αψιθυμίας και πάθους

Πραότητα και ηρεμία

Πειθαρχεία και φιλομάθεια

Και τέλος, το αληθεύειν.

Με αυτά τα χαρακτηριστικά εννοεί ο Πυθαγόρας την Σωφροσύνη και μόνο αν τα ακολουθήσουμε πιστά μπορεί να μας καταστήσει αγνούς και να μας οδηγήσει στην τελειότητα η οποία είναι χαρακτηριστικό των μεγάλων μυστών.

Τόσο η ιδέα της τελειότητας όσο και της αγάπης υπάγονται στην Σωφροσύνη όπως την εννοεί ο Πυθαγόρας. Αλλά για την επίτευξή τους, απαιτείται Ανδρεία μεγάλη, διότι ο άνθρωπος για να αποκτήσει την Σωφροσύνη θα πρέπει να κατανικήσει πολλούς και μεγάλους εχθρούς.

Η Ανδρεία είναι αυτή που δίνει πάντοτε την νίκη απέναντι στους πολλαπλούς αυτούς εχθρούς, μας καθιστά ελεύθερους εσωτερικά και πειθαρχικούς στην φωνή της συνείδησής μας.

Κατανοούμε λοιπόν ότι η Ανδρεία είναι προϋπόθεση της Σωφροσύνης και πολύ περισσότερο ότι χωρίς την Ανδρεία δεν είναι δυνατό η Σωφροσύνη να υπάρξει.

Όσον αφορά την Δικαιοσύνη, το τρίτο μόριο της Αρετής, είδαμε ότι δεν έχει σχέση πλέον με το άτομο αυτό καθεαυτό, αλλά είναι άμεσα συνδεδεμένη και την λειτουργία της κοινωνίας.

Αν φανταστούμε κάποιον ερημίτη, στην ζωή του μπορεί να ασκήσει την Σωφροσύνη, αλλά όχι και την Δικαιοσύνη, διότι ο δίκαιος είναι δίκαιος ως προς τους άλλους.

Το θέμα της Δικαιοσύνης ο Πυθαγόρας δεν το δίδαξε μόνο θεωρητικά, αλλά και εμπράκτως μέσα στην σχολή του.

Θεωρητικά έλεγε ότι αρχή Δικαιοσύνης είναι το κοινό και ίσο και να συμπάσχουν όλοι σαν ένα σώμα και μια ψυχή και το να λένε για το ίδιο πράγμα, «δικό μου και ξένο»

Εμπράκτως πέτυχε την Δικαιοσύνη εφαρμοσμένη στο φημισμένο του εκπαιδευτήριο, το περίφημο ΟΜΑΚΟΕΙΟΝ.

Ο Πυθαγόρας πέτυχε την Δικαιοσύνη αφού απομάκρυνε κάθε τι που είχε σχέση με το άτομο, αύξησε δε κάθε τι που είχε σχέση με την ολότητα.

Όλα δηλαδή ήταν κοινά και κανείς δεν είχε τίποτα ατομικό του.

Επίσης παρατήρησε ότι η δυσαρμονία και η αδικία που υπάρχει στην κοινωνία έχει τις ρίζες της στην αλαζονεία των ανθρώπων, στην περιφρόνηση των νόμων, στην τρυφή και στην αργία.

Δίδασκε ότι κάθε πολίτης πρέπει να βοηθά τον νόμο και να αντιτίθεται σε κάθε ανομία, να συνηθίζει να ζει με σωφροσύνη, να απωθεί μακριά την τρυφή, και να έχει ως έμβλημά του την εργασία.

Θρησκεία, οικογένεια, πατρίδα, δικαιοσύνη, εργασία, φιλία, απλότητα βίου, υποταγή του ανθρώπου στην κοινότητα, είναι τα ιδανικά με τα οποία κατά τον Πυθαγόρα προάγεται το έθνος.