Η Διαθήκη του Αριστοτέλη - Μέρος Α΄

Ένας από τους σπουδαιότερους συγγραφείς της αρχαιότητας θεωρείται χωρίς αμφιβολία ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ.

Το κυριότερο έργο του, που σώθηκε ολόκληρο, ονομάζεται «Βίοι και γνώμαι των εν φιλοσοφία ευδοκιμησάντων» έχει γίνει όμως γνωστό με τον απλούστερο τίτλο «ΒΙΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΩΝ».

Αποτελείται από 10 βιβλία, στα οποία μεταξύ άλλων αναφέρεται και στην ζωή και τις βασικές διδασκαλίες του ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ, στον οποίο έχουμε επανειλημμένως αναφερθεί.

Ο Διογένης Λαέρτιος φαίνεται θαυμαστής του μεγάλου μας φιλοσόφου, αυτό όμως που προκαλεί την έκπληξή μας, είναι η αποκάλυψη ότι διατηρεί στο πολύτιμο αρχείο του, την ΙΔΙΟΧΕΙΡΗ ΔΙΑΘΗΚΗ του Αριστοτέλη, την οποία και την μεταφέρει αυτούσια στο βιβλίο του, έτσι ώστε διαβάζοντάς την ο αναγνώστης, να αποκτήσει ο ίδιος μια προσωπική γνώμη του τρόπου με τον οποίο σκέφτεται και ενεργεί στη ζωή του.

Αν το καλοσκεφτούμε, η δυνατότητα της ανάγνωσης μιας διαθήκης και μάλιστα ιδιόχειρης ενός ανθρώπου, μας προσφέρει την καλύτερη δυνατότητα να διαπιστώσουμε τί είδους άνθρωπος ήταν ο αποθανών, αφού στην διαθήκη αποκαλύπτονται υποχρεωτικά τόσο ο χαρακτήρας του, όσο και ο τρόπος που σκέφτεται και ενεργεί απέναντι στους άλλους.

Σήμερα λοιπόν ΕΧΟΥΜΕ ΤΗΝ ΜΕΓΑΛΗ ΤΙΜΗ να έχουμε μπροστά μας την ΔΙΑΘΗΚΗ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ, την οποία και θα εξετάσουμε λέξη-λέξη σε μία νέα προσπάθεια απόδοσης του αρχαίου κειμένου.

Το αρχαίο κείμενο έχει διατηρηθεί, αφενός μεν διότι αποτελεί μία θαυμάσια εμπειρία η επαφή μας με την αρχαία γλώσσας, αφετέρου δε, για να μπείτε στον πειρασμό να συγκρίνετε και μόνοι σας την απόδοση στα νέα ελληνικά που αποτελεί μία δική μου προσπάθεια.

Το κείμενο λοιπόν, αρχαίο και νέο, έχει ως εξής:

ἡμεῖς δὲ καὶ διαθήκαις αὐτοῦ περιετύχομεν οὕτω πως ἐχούσαις·

Εγώ μάλιστα, (ο Διογένης Λαέρτιος) έχω την τύχη (να διατηρώ στο αρχείο μου), την αυθεντική διαθήκη του Αριστοτέλη, η οποία είναι η εξής:

"Ἔσται μὲν εὖ· ἐὰν δέ τι συμβαίνῃ, τάδε διέθετο Ἀριστοτέλης·

«Έτσι πρέπει να γίνει: Δηλαδή αν μου συμβεί κάτι, εγώ ο Αριστοτέλης ορίζω τα ακόλουθα:

ἐπίτροπον μὲν εἶναι πάντων καὶ διὰ παντὸς Ἀντίπατρον·

Επίτροπος για όλα τα προσωπικά μου συμφέροντα και για όσο χρόνο χρειαστεί, θα είναι ο Αντίπατρος.

ἕως δ'ἂν Νικάνωρ καταλάβῃ, ἐπιμελεῖσθαι Ἀριστομένην, Τίμαρχον,

Όσον αφορά στην σχολή μου, μέχρι να είναι σε θέση να την αναλάβει ο Νικάνωρας, την επιμέλεια θα έχουν ο Αριστομένης, ο Τίμαρχος,

Ἵππαρχον, Διοτέλην, Θεόφραστον ἐὰν βούληται καὶ ἐνδέχηται αὐτῷ,

ο Ίπαρχος, ο Διοτέλης, ο Θεόφραστος, εάν βέβαια κάθε ένας από αυτούς δέχεται να παίξει αυτόν τον ρόλο.

τῶν τε παιδίων καὶ Ἑρπυλλίδος καὶ τῶν καταλελειμμένων.

Σε ό,τι αφορά στα παιδιά μου και στην γυναίκα μου την Ερπυλλίδα και σε όλα τα υπόλοιπα υπάρχοντά μου, παραμένει επίτροπος ο Αντίπατρος.

καὶ ὅταν ὥρα ᾖ τῇ παιδί, ἐκδόσθαι αὐτὴν Νικάνορι·

Και όταν η κόρη μου φτάσει σε ηλικία γάμου, να την παντρευτεί ο Νικάνορας.

ἐὰν δὲ τῇ παιδὶ συμβῇ τι -ὃ μὴ γένοιτο οὐδὲ ἔσται-

Εάν όμως συμβεί κάτι στην κόρη μου, που βεβαίως εύχομαι να μην της συμβεί τίποτα,

πρὸ τοῦ γήμασθαι ἢ ἐπειδὰν γήμηται,

είτε πριν παντρευτεί είτε μετά τον γάμο της,

μήπω παιδίων ὄντων,

και δεν έχει αποκτήσει ακόμα παιδιά,

Νικάνωρ κύριος ἔστω καὶ περὶ τοῦ παιδίου καὶ περὶ τῶν ἄλλων διοικεῖν ἀξίως καὶ αὐτοῦ καὶ ἡμῶν.

και πάλι ο Νικάνωρας θα είναι ο υπεύθυνος και σε ό,τι αφορά στην κόρη μου, και σε ό,τι αφορά στις υπόλοιπες υποθέσεις μου, τις οποίες θα πρέπει να φροντίσει επάξια για το κοινό καλό όλων μας.

ἐπιμελείσθω δὲ Νικάνωρ καὶ τῆς παιδὸς καὶ τοῦ παιδὸς Νικομάχου,

Επίσης ο Νικάνωρας πρέπει να φροντίζει και την κόρη μου και τον γιό μου τον Νικόμαχο,

ὅπως ἂν ἀξιοῖ τὰ περὶ αὐτῶν, ὡς καὶ πατὴρ ὢν καὶ ἀδελφός.

για να αποδείξει την αξία του, τόσο σαν πατέρας όσο και σαν αδελφός.

ἐὰν δέ τι πρότερον συμβῇ Νικάνορι-ὃ μὴ γένοιτο-ἢ πρὸ τοῦ λαβεῖν τὴν παῖδα ἢ ἐπειδὰν λάβῃ,

Αν όμως συμβεί κάτι κακό στο Νικάνωρα, κάτι που και πάλι απεύχομαι, είτε πριν από τον γάμο της κόρης μου, είτε μετά από αυτόν,

μήπω παιδίων ὄντων, ἐὰν μέν τι ἐκεῖνος τάξῃ, ταῦτα κύρια ἔστω·

εφόσον δεν έχουν αποκτήσει ακόμα παιδιά, τότε ό,τι αποφασίσει ο Νικάνωρας, αυτό ας εφαρμοστεί.

ἐὰν δὲ βούληται Θεόφραστος εἶναι μετὰ τῆς παιδός, καθάπερ πρὸς Νικάνορα·

Αν όμως θελήσει ο Θεόφραστος να παντρευτεί την κόρη μου, θα ισχύει και γι αυτόν ότι και για Νικάνωρα.

Διαπιστώνουμε ότι πρώτη επιλογή του Αριστοτέλη για τον μελλοντικό σύζυγο της κόρης του, είναι ο Νικάνωρας. Σε περίπτωση όμως που για οποιονδήποτε λόγο αυτός ο γάμος δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί, έχει ορίσει και δεύτερη επιλογή, που είναι ο Θεόφραστος.

εἰ δὲ μή, τοὺς ἐπιτρόπους βουλευομένους μετ' Ἀντιπάτρου

Σε αντίθετη περίπτωση, (δηλαδή αν δεν θέλει ούτε ο Θεόφραστος να παντρευτεί την κόρη μου) αν επιθυμούν και οι ίδιοι οι επίτροποι του Λυκείου συμπεριλαμβανομένου του Αντίπατρου,

καὶ περὶ τῆς παιδὸς καὶ περὶ τοῦ παιδίου διοικεῖν ὅπως ἂν αὐτοῖς δοκῇ ἄριστα εἶναι.

σε ότι αφορά και στην κόρη και στον γιο μου, θα μπορούν να διοικούν όπως αυτοί πιστεύουν ότι είναι το καλύτερο για τα παιδιά.

ἐπιμελεῖσθαι δὲ τοὺς ἐπιτρόπους καὶ Νικάνορα μνησθέντας ἐμοῦ καὶ Ἑρπυλλίδος,

Στην περίπτωση αυτή, οι επίτροποι θα έχουν την επιμέλεια για όλα τα θέματα που θα αφορούν μέχρι τότε στον Νικάνωρα, φροντίζοντας τόσο τα συμφέροντα των δικών μου ανθρώπων όσο και της Ερπυλλίδας,

ὅτι σπουδαία περὶ ἐμὲ ἐγένετο,

διότι αυτό θα σήμαινε πολλά για μένα.

τῶν τε ἄλλων καὶ ἐὰν βούληται ἄνδρα λαμβάνειν,
Ακόμα και αν η Ερπυλλίδα θελήσει να παντρευτεί κάποιον άλλον άντρα,

ὅπως μὴ ἀναξίως ἡμῶν δοθῇ.

ο άντρας αυτός να είναι αντάξιος της οικογένειάς μου.

Υπενθυμίζουμε ότι η Ερπυλλίδα είναι η γυναίκα του Αριστοτέλη.

δοῦναι δ' αὐτῇ πρὸς τοῖς πρότερον δεδομένοις καὶ ἀργυρίου τάλαντον ἐκ τῶν καταλελειμμένων καὶ θεραπαίνας τρεῖς,

Και να δώσετε σε αυτήν επιπλέον, εκτός των όσων έχουμε ξεκαθαρίσει και αργυρά νομίσματα αξίας ενός ταλάντου, από τα αποταμιευμένα, και τρεις υπηρέτριες.

ἐὰν βούληται, καὶ τὴν παιδίσκην ἣν ἔχει καὶ παῖδα τὸν Πυρραῖον·

Αν θέλει η Ερπυλλίδα, μπορεί να κρατήσει και την μικρή δούλη που έχει τώρα και τον μικρό δούλο μου τον Πυρραίο.

καὶ ἐὰν μὲν ἐν Χαλκίδι βούληται οἰκεῖν,

Και εάν επιθυμεί, μπορεί να κατοικήσει στην Χαλκίδα

τὸν ξενῶνα τὸν πρὸς τῷ κήπῳ·

και να χρησιμοποιήσει τον ξενώνα του σπιτιού που έχει θέα στον κήπο.

ἐὰν δὲ ἐν Σταγείροις, τὴν πατρῴαν οἰκίαν.

Εάν δε επιθυμεί να κατοικήσει στα Στάγειρα, μπορεί να χρησιμοποιήσει το πατρικό μου σπίτι.

Στο σημείο αυτό βλέπουμε πόσο μεγάλη είναι η αγάπη του Αριστοτέλη για την γυναίκα του, που ορίζει στην διαθήκη του, ότι ακόμα και αν μετά τον θάνατό του, αποφασίσει να ξαναπαντρευτεί, αν το επιθυμεί μπορεί να χρησιμοποιήσει για κατοικία της με τον νέο της σύζυγο, το πατρικό σπίτι του Αριστοτέλη στα Στάγειρα!

ὁποτέραν δ' ἂν τούτων βούληται,

Όποια από όλες τις επιλογές προτιμήσει,

κατασκευάσαι τοὺς ἐπιτρόπους σκεύεσιν οἷς ἂν δοκῇ κἀκείνοις καλῶς ἔχειν καὶ Ἑρπυλλίδι ἱκανῶς.

θα πρέπει οι επίτροποι να της εξασφαλίσουν όλη την οικοσκευή, όπως πιστεύουν αυτοί ότι είναι το καλύτερο και εφόσον ικανοποιούν και την ίδια την Ερπυλλίδα.

ΤΕΛΟΣ ΠΡΩΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ

Διαβάστε στο δεύτερο μέρος την συνέχεια και το τέλος της ιδιόχειρης διαθήκης του Αριστοτέλη καθώς και τα συμπεράσματα που προκύπτουν ως προς την προσωπικότητα και το ήθος του μεγάλου μας φιλοσόφου.