Η Διαθήκη του Αριστοτέλη - Μέρος Β΄

Χωρίς αμφιβολία, θα πρέπει να αισθανόμαστε πολύ μεγάλη τιμή αλλά και τύχη, για την μοναδική και ανεπανάληπτη δυνατότητα που μας προσφέρετε σήμερα, να μπορούμε να διαβάζουμε την ιδιόχειρη διαθήκη του Αριστοτέλη.

Οπωσδήποτε, μεγάλη ευγνωμοσύνη οφείλουμε και στον Διογένη Λαέρτιο που είχε την μεγαλοφυή έμπνευση να συμπεριλάβει την διαθήκη αυτή, μέσα στο μνημειώδες έργο του «Βίοι Φιλοσόφων».

Συνεχίζουμε λοιπόν την ανάγνωση της ιδιόχειρης διαθήκης του Αριστοτέλη, αυτού του μέγιστου φιλοσόφου μας, με σκοπό να διαπιστώσουμε μόνοι μας όχι μόνο τον χαρακτήρα και το ήθος του, αλλά επίσης μέσα από τα λεγόμενά του, να γνωρίσουμε τα ήθη και τα έθιμα, τον γενικότερο τρόπο ζωής της εποχής εκείνης…

Η συνέχεια της διαθήκης είναι η εξής:

ἐπιμελείσθω δὲ Νικάνωρ καὶ Μύρμηκος τοῦ παιδίου,

Σε ότι αφορά στον ανήλικο δούλο Μύρμηκο, θα βρίσκεται και αυτός υπό την επιμέλεια του Νικάνωρα,

ὅπως ἀξίως ἡμῶν τοῖς ἰδίοις ἐπικομισθῇ σὺν τοῖς ὑπάρχουσιν ἃ εἰλήφαμεν αὐτοῦ.

κατά τον ίδιο τρόπο, όπως έχει επωμιστεί επάξια και την φροντίδα των υπολοίπων δικών μου υποθέσεων τις οποίες θα αναλάβει.

εἶναι δὲ καὶ Ἀμβρακίδα ἐλευθέραν καὶ δοῦναι αὐτῇ, ὅταν ἡ παῖς ἐκδοθῇ, πεντακοσίας δραχμὰς καὶ τὴν παιδίσκην ἣν ἔχει.

Υπάρχει επίσης και η δούλη Αμβρακίδα η οποία πρέπει να απελευθερωθεί όταν παντρευτεί, και επιπλέον να της δοθούν 500 δραχμές (προίκα) και να κρατήσει την κόρη την οποία έχει γεννήσει.

δοῦναι δὲ καὶ Θαλῇ πρὸς τῇ παιδίσκῃ ἣν ἔχει, τῇ ὠνηθείσῃ, χιλίας δραχμὰς καὶ παιδίσκην·

Επίσης να δώσετε από κοινού, στον Θαλή και στην μικρή κόρη του, που τους έχουμε αγοράσει στο παρελθόν 1000 δραχμές και μια υπηρέτρια.

καὶ Σίμωνι χωρὶς τοῦ πρότερον ἀργυρίου αὐτῷ <δοθέντος> εἰς παῖδ' ἄλλον,

Και στον Σίμωνα, να δώσετε επιπλέον χρήματα, εκτός από αυτά που έχει πάρει στο παρελθόν, με σκοπό να αγοράσει έναν υπηρέτη.

ἢ παῖδα πρίασθαι ἢ ἀργύριον ἐπιδοῦναι.

Ή να του αγοράσετε εσείς έναν υπηρέτη ή να του δώσετε το αντίτιμο σε χρήματα.

Τύχωνα δ' ἐλεύθερον εἶναι, ὅταν ἡ παῖς ἐκδοθῇ,

Ο Τύχωνας να απελευθερωθεί όταν παντρευτεί κόρη μου,

καὶ Φίλωνα καὶ Ὀλύμπιον καὶ τὸ παιδίον αὐτοῦ.

καθώς επίσης να απελευθερωθούν και ο Φίλωνας και ο Ολύμπιος και το παιδί του.

Διαπιστώνουμε ότι εν όψει ενός γάμου, επειδή αλλάζει το οικογενειακό καθεστώς, απελευθερώνονται οι δούλοι, οι οποίοι προφανώς δεν χρειάζονται πλέον, αφού η κόρη θα μετακομίσει στο σπίτι του άνδρα της.

Γενικότερα όμως, διαπιστώνουμε μία εξαιρετικά ευνοϊκή αντιμετώπιση ως προς την ζωή των δούλων, που σήμερα σε καμμία περίπτωση δεν θα μπορούσαμε να φανταστούμε…

μὴ πωλεῖν δὲ τῶν παίδων μηδένα τῶν ἐμὲ θεραπευόντων, ἀλλὰ χρῆσθαι αὐτοῖς·

Οι υπόλοιποι δούλοι του σπιτιού, όπως και οι προσωπικοί μου δούλοι να μην πουληθούν, αλλά να συνεχίσουν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους (στα υπόλοιπα μέρη της οικογένειάς μου.)

ὅταν δ' ἐν ἡλικίᾳ γένωνται, ἐλευθέρους ἀφεῖναι κατ' ἀξίαν.

Όταν όμως ενηλικιωθούν, να αφεθούν ελεύθεροι, εφόσον το αξίζουν.

Προφανώς με τον όρο «εφόσον το αξίζουν» καταλαβαίνουμε ότι οι δούλοι, εκτός από το να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους μέσα στο σπίτι, θα πρέπει να υφίστανται και ένα είδος εκπαίδευσης, με απώτερο σκοπό να οδηγηθούν κάποτε στην απελευθέρωσή τους, την οποία όπως βλέπουμε ο Αριστοτέλης την επιθυμεί σε τέτοιο βαθμό ώστε να αφιερώνει σε αυτούς ένα πολύ μεγάλο μέρος της διαθήκης του.

ἐπιμελεῖσθαι δὲ καὶ τῶν ἐκδεδομένων εἰκόνων παρὰ Γρυλλίωνα,

Να φροντίσετε επίσης και τους πίνακες του σπιτιού που ζωγράφισε ο Γρυλλίωνας,

ὅπως ἐπιτελεσθεῖσαι ἀνατεθῶσιν,

να προσφερθούν ως δώρα.

ἥ τε Νικάνορος καὶ ἡ Προξένου, ἣν διενοούμην ἐκδοῦναι,

Το πορτρέτο του Νικάνωρα να δοθεί στον Νικάνορα, το πορτρέτο του Πρόξενου να δοθεί στον Πρόξενο, όπως είχα αποφασίσει να τους τα προσφέρω,

καὶ ἡ τῆς μητρὸς τῆς Νικάνορος·

και επίσης ο πίνακας που παριστάνει το πορτρέτο της μητέρας του Νικάνορα, να δοθεί και αυτός στον Νικάνωρα,

Παρατηρούμε ότι αφού ο Αριστοτέλης έχει στο σπίτι του, τόσο το πορτρέτο της μητέρας του Νικάνορα όσο και του ίδιου του Νικάνορα, θα πρέπει να υπήρχε σίγουρα μεταξύ τους, κάποια παλιά οικογενειακή σχέση.

Το γεγονός αυτό εξηγεί και τον λόγο που ο Αριστοτέλης τον έχει επιλέξει τον Νικάνωρα τόσο για γαμπρό του, όσο και για τον διάδοχό του στο Λύκειο.

καὶ τὴν Ἀριμνήστου τὴν πεποιημένην ἀναθεῖναι,

Επίσης, το πορτραίτο του Αριμνήστου να το τοποθετήσετε

ὅπως μνημεῖον αὐτοῦ ᾖ,

στον τάφο του, για να αποτελέσει το ενθύμιό του,

ἐπειδὴ ἄπαις ἐτελεύτησε·

επειδή πέθανε χωρίς να αφήσει τέκνα.

καὶ <τὴν> τῆς μητρὸς τῆς ἡμετέρας τῇ Δήμητρι ἀναθεῖναι εἰς Νεμέαν ἢ ὅπου ἂν δοκῇ.

Και την προσωπογραφία της δικής μου μητέρας, να την προσφέρετε στον ναό της Δήμητρας στην Νεμέα ή όπου κρίνεται καλύτερα.

ὅπου δ' ἂν ποιῶνται τὴν ταφήν,

Όπου και αν αποφασίσετε να θάψετε το σώμα μου,

ἐνταῦθα καὶ τὰ Πυθιάδος ὀστᾶ ἀνελόντας θεῖναι,

εκεί να τοποθετήσετε και τα οστά της μητέρας μου της Πυθιάδας

ὥσπερ αὐτὴ προσέταξεν·

όπως ήταν η επιθυμία της.

ἀναθεῖναι δὲ καὶ Νικάνορα σωθέντα, ἣν εὐχὴν ὑπὲρ αὐτοῦ ηὐξάμην.

Επίσης επιθυμώ ο Νικάνορας, ο οποίος σώθηκε κάποτε μετά από ένα δικό μου τάμα,

Παρατηρούμε την μεγάλη ευσέβεια του Αριστοτέλη που τον οδήγησε να προσφέρει τάμα (ευχήν ευξάμην) υπέρ της υγείας του Νικάνορα.

ζῷα λίθινα τετραπήχη Διὶ σωτῆρι καὶ Ἀθηνᾷ σωτείρᾳ ἐν Σταγείροις."

Να αναθέσει αυτό το τάμα που αφορά στην κατασκευή ζώων από σκαλιστό λίθο, μήκους τεσσάρων πήχεων, προς τιμή του Διός Σωτήρα και της Αθηνάς Σωτήρας, στον ναό τους στα Στάγειρα.

Στο σημείο αυτό μας αποκαλύπτει ότι στα Στάγειρα υπήρχε ένα «δίδυμος Ναός» αφιερωμένος από κοινού τόσο στον Δία όσο και στην Αθηνά, με την κοινή τους ιδιότητα της σωτηρίας.

Τα λίθινα ζώα που αναφέρει, είναι προφανώς τα σύμβολα των δύο θεών, δηλαδή του ζητάει από τον Νικάνωρα να κατασκευάσει έναν αετό για τον Δία και μία κουκουβάγια για την Αθηνά.

Τοῦτον ἴσχουσιν αὐτῷ αἱ διαθῆκαι τὸν τρόπον.

Με αυτόν τον λεπτομερή και ακριβή τρόπο, τίθεται σε ισχύ η διαθήκη μου.

Βεβαίως πρόκειται για μία διαθήκη. Όμως ο πληθυντικός αριθμός «Αι διαθήκαι» σημαίνει ότι το περιεχόμενο της διαθήκης αυτής αφορά πολλά και διαφορετικά πρόσωπα.

Δεν μπορούμε λοιπόν, παρά μέσω αυτής της διαθήκης, να θαυμάσουμε αυτόν τον μοναδικό και ανεπανάληπτο μεγάλο Άνδρα και ολοκληρωμένο Φιλόσοφο που πέρασε από την Αρχαία Ελλάδα.

Διαπιστώνουμε την τεράστια φιλευσπλαχνία του, όπως προκύπτει από το θέμα της διαχείρισης των δούλων του, τον τεράστιο σεβασμό προς του Θεούς και το Δίκαιο.

Κορυφαία στιγμή της διαθήκης αποτελεί ίσως το σημείο που αναφέρει ότι αν η γυναίκα του αποφασίσει να ξαναπαντρευτεί μπορεί να ζήσει με τον νέον της άντρα, αν το επιθυμεί, στο πατρικό του Αριστοτέλη σπίτι στα Στάγειρα!

Το σύνολο της διαθήκης του και ειδικότερα το γεγονός αυτό, σημαίνει ότι ο Άνθρωπος αυτός ΚΑΤΑΦΕΡΕ ΣΙΓΟΥΡΑ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΕΙ ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΑΓΑΠΗ!