Οι άγνωστες πτυχές της Πολιτείας του Πλάτωνα

Στην προσπάθειά μας να βρισκόμαστε σε μία συνεχή επαφή με την Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, ας γνωρίσουμε σήμερα ένα απόσπασμα από το βιβλίο της ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ του ΠΛΑΤΩΝΑ, το οποίο είναι εξαιρετικά επίκαιρο, σχετικά με τον τρόπο που θα μπορούσαμε να ανατρέψουμε την κατάσταση της σημερινής κρίσης.

Ας απολαύσουμε τον πραγματικά αποκαλυπτικό διάλογο μεταξύ του Σωκράτη και του Γλαύκωνα, σε μία νέα προσπάθεια απόδοσης των ουσιαστικών νοημάτων του ιερού αρχαίου κειμένου, η οποία που δημοσιεύεται σήμερα για πρώτη φορά στο «astrology.gr»

πῶς οὖν δή, εἶπον, ὦ Γλαύκων, ἡ πόλις ἡμῖν κινηθήσεται, καὶ πῇ στασιάσουσιν οἱ ἐπίκουροι καὶ οἱ ἄρχοντες

Πώς λοιπόν Γλαύκωνα, είπα, θα μπορούσε να συμβεί αυτό το γεγονός, δηλαδή η πόλη μας να αλλάξει κατάσταση συνειδητότητας και επίσης πώς πότε και κάτω από ποιες συνθήκες θα μπορούσαν να επαναστατήσουν αυτοί που θέλουν το καλό της πόλης μας, αλλά ακόμα και κάποιοι από αυτούς που βρίσκονται στην εξουσία πόλης;

πρὸς ἀλλήλους τε καὶ πρὸς ἑαυτούς;

Δηλαδή, οι μεν φίλοι της πόλης να επαναστατήσουν κατά των αρχόντων, οι δε άρχοντες της πόλης να επαναστατήσουν μεταξύ τους.

Αρχικά ο Σωκράτης κάνει έναν βασικό διαχωρισμό:

Αναφέρεται δηλαδή σε μια μερίδα ΠΟΛΙΤΩΝ που αγαπούν την πόλη τους και ενδιαφέρονται γι αυτήν πολύ περισσότερο από κάποιους άλλους κοινούς πολίτες που είναι αδιάφοροι. Αυτοί οι υπεύθυνοι πολίτες, είναι οι μόνοι που θα μπορούσαν να αλλάξουν την κακή πολιτική κατάσταση που επικρατεί.

Αναφέρεται όμως και σε μία μερίδα ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ που ενδεχομένως είναι και αυτοί δυσαρεστημένοι από την πολιτική κατάσταση και θέλουν να την αλλάξουν, σε αντίθεση με τους περισσότερους που επιθυμούν την διατήρηση του κατεστημένου, προφανώς για προσωπικό τους όφελος.

ἢ βούλει, ὥσπερ Ὅμηρος, εὐχώμεθα ταῖς Μούσαις εἰπεῖν ἡμῖν "ὅπως δὴ" [545e] "πρῶτον" στάσις "ἔμπεσε"Hom. Il. 1.6,

Αν θέλεις μπορούμε να εκφράσουμε αυτήν την κατάσταση, όπως τη διατύπωσε ο Όμηρος για να συμβουλέψει τους πολίτες: «Ευχόμαστε με την βοήθεια των Μουσών, ότι καταρχήν (για να αλλάξει η πολιτική κατάσταση) οι πολίτες θα έπρεπε να ξεκινήσουν μια επανάσταση»

καὶ φῶμεν αὐτὰς τραγικῶς ὡς πρὸς παῖδας ἡμᾶς παιζούσας καὶ ἐρεσχηλούσας, ὡς δὴ σπουδῇ λεγούσας, ὑψηλολογουμένας λέγειν;

για την οποία θα εμπνευστούν μέσω κάποιας τραγωδίας (που το περιεχόμενό της θα έπρεπε να συγκινήσει και να ταρακουνήσει τους πολίτες ώστε να αποφασίσουν να ξεκινήσουν αυτήν την επανάσταση), στην οποία οι Μούσες θα συμβουλεύουν τους πολίτες, όπως συμβουλεύει κανείς τα μικρά παιδιά που παίζουν, παροτρύνοντάς τους με λόγια που ανεβάζουν το φρόνημα.

πῶς; [546a]

Πώς πιστεύεις ότι θα μπορούσε να υλοποιηθεί αυτό;

Δηλαδή ο Πλάτωνας μας λέει, ότι ένας τρόπος μέσω του οποίου θα μπορούσαν να ευαισθητοποιηθούν κάποιοι πολίτες οι οποίοι εξακολουθούν να παραμένουν αδιάφοροι και αμέτοχοι ως προς την πολιτική κατάσταση, θα μπορούσε να αποτελεί η συγγραφή μίας ειδικής μουσικής τραγωδίας.

Μέσω της πλοκής της τραγωδίας αυτής θα μπορούσαν να αποκαλυφθούν γεγονότα της πολιτικής ζωής που δεν γνωρίζει ο απλός κόσμος, γεγονότα όμως που θα είχαν την δύναμη να ξυπνήσουν το ενδιαφέρον των αδιάφορων πολιτών, ώστε να μεταλλαχθούν σταδιακά σε υπεύθυνους πολίτες που θα λαμβάνουν πλέον ενεργό μέρος στα κοινά.

ὧδέ πως.

Ο Γλαύκων λοιπόν, απάντησε πώς θα μπορούσε αυτό να συμβεί.

χαλεπὸν μὲν κινηθῆναι πόλιν οὕτω συστᾶσαν:

Ο Σωκράτης απάντησε ότι είναι πολύ δύσκολο, κάποια πόλη που βρίσκεται σε αυτήν την κατάσταση (αταραξίας) να αλλάξει νοοτροπία, (δηλαδή να ταρακουνηθεί),

ἀλλ᾽ ἐπεὶ γενομένῳ παντὶ φθορά ἐστιν,

εκτός αν τα γεγονότα που θα συμβούν, οδηγήσουν τελικά την πόλη στην διαφθορά και στην καταστροφή.

οὐδ᾽ ἡ τοιαύτη σύστασις τὸν ἅπαντα μενεῖ χρόνον, ἀλλὰ λυθήσεται.

καθότι αυτή η κατάσταση δεν μπορεί να παραμένει εσαεί, αλλά θα πρέπει κάποτε να δοθεί μια λύση.

λύσις δὲ ἥδε:

Η λύση τότε θα είναι η εξής:

οὐ μόνον φυτοῖς ἐγγείοις,

Θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε τον τρόπο εξέλιξης αυτής της κατάστασης, με τον τρόπο που μεγαλώνουν τα φυτά,

Δηλαδή θα πρέπει να υπάρξει πρώτα ο κατάλληλος σπόρος που πρέπει να φυτρώσει και να μεγαλώσει.

ἀλλὰ καὶ ἐν ἐπιγείοις ζῴοις φορὰ καὶ ἀφορία ψυχῆς τε καὶ σωμάτων γίγνονται,

αλλά αφορά και στα νεογέννητα ζώα που ζουν στην επιφάνεια της γης (άρα και στους νεογέννητους ανθρώπους) που η ψυχή τους μπήκε στην διαδικασία της ενσάρκωσης (φορά) ή ακόμα και στην περίπτωση που δεν έχει λειτουργήσει ακόμα αυτή η διαδικασία ενσάρκωσης (αφορία) και παραμένουν υπό μορφή σπέρματος.

ὅταν περιτροπαὶ ἑκάστοις κύκλων περιφορὰς συνάπτωσι,

Όταν λοιπόν η αλλαγή ψυχικής υπόστασης που υφίσταται ένα ζώο στην διαδικασία της ενσάρκωσής του, ταυτίζεται με την διαδικασία του κύκλου της ζωής στον οποίο εισέρχεται,

βραχυβίοις μὲν βραχυπόρους,

σε ό,τι αφορά στα ζώα που η διάρκεια της ζωής τους είναι μικρή, αντίστοιχα και η «φορά» της Ψυχής τους στον κύκλο της ζωής θα είναι σύντομη.

Αυτό λοιπόν που θέλει να μας πει ο Πλάτωνας σε αυτό το σημείο, είναι ότι κατά αντίστοιχο τρόπο που σε μία Ψυχή επέρχεται μια ριζική αλλαγή λόγω της ενσάρκωσής της, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο θα πρέπει και στην διακυβέρνηση της πόλης να επέλθει μία τόσο ριζική αλλαγή, ανάλογη με αυτή της ενσαρκωμένης Ψυχής που εγκαταλείπει πλέον το άγονο έδαφος στο οποίο βρισκόταν στην άσαρκη κατάσταση και εγκαθίσταται πλέον σε έδαφος γόνιμο και καρποφόρο.

Με άλλα λόγια για να γίνει αυτή η επανάσταση στον τρόπο διοίκησης της πολιτείας, όπως αναφέρεται στην αρχή του κειμένου, θα πρέπει υποχρεωτικά να γίνει μία ριζική αλλαγή, δηλαδή να πεθάνει, να σβήσει από τον χάρτη η παλιά πόλη με τους νόμους και τους θεσμούς που την οδήγησαν σε αυτήν την κατάσταση και στην θέση της να γεννηθεί μία ολοκαίνουρια πόλη, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που μια ψυχή από ένσαρκη γίνεται άσαρκη.

Διαπιστώνουμε επομένως, ότι για να αλλάξει η νοοτροπία μιας πολιτείας χρειάζεται να συμβεί ένα κοσμοϊστορικό γεγονός!

Βεβαίως, είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι ο Πλάτωνας κάνοντας αυτήν την καταπληκτική παρομοίωση, αντιλαμβάνεται τον «ιστό της πόλης» σαν έναν απολύτως ζωντανό οργανισμό, ακριβώς όπως οι «ιστοί του ενσαρκωμένου Ανθρώπου». Αν όμως δεν συμβεί αυτό το σωτήριο κοσμοϊστορικό γεγονός, μια πόλη είναι και παραμένει νεκρή!

ἐναντίοις δὲ ἐναντίας.

Στην αντίθετη περίπτωση των ζώων που έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής, (όπως ο άνθρωπος) η διαδικασία αυτή έχει μεγαλύτερη διάρκεια.

Επομένως αυτή η αλλαγή δεν αφορά μία διαδικασία που θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί μέσα σε μια μέρα, αλλά είναι θέμα μιας ολόκληρης ζωής.

Πρέπει λοιπόν να καταλάβουμε ότι και κατά αντίστοιχο τρόπο, για να αλλάξει η διαφθαρμένη κατάσταση μιας πόλης ακολουθείται μια διαδικασία που δεν μπορεί να έχει άμεσα αποτελέσματα, αλλά θα αφορά οπωσδήποτε αρκετά χρόνια, αφού τόσο οι Άνθρωποι δηλαδή οι Πολίτες, όσο και οι ίδιες οι Πόλεις στις οποίες κατοικούμε, δεν χαρακτηρίζονται από βραχύβιο βίο.

γένους δὲ ὑμετέρου εὐγονίας τε καὶ ἀφορίας,

Όσον αφορά στην δική μας γενιά, η οποία συμπεριλαμβάνει τόσο τα νεογέννητα παιδιά, όσο και τα παιδιά που θα γεννηθούν στο άμεσο μέλλον,

καίπερ ὄντες σοφοί,

μολονότι σε αυτήν την γενιά θα υπάρξουν και άνθρωποι με πνευματικές ικανότητες,

[546b] οὓς ἡγεμόνας πόλεως ἐπαιδεύσασθε,

οι χαρισματικοί αυτοί Άνθρωποι, θα πρέπει να εκπαιδευτούν σωστά, έτσι ώστε να μπορέσουν να ηγηθούν της εξουσίας της πόλης,

οὐδὲν μᾶλλον λογισμῷ μετ᾽ αἰσθήσεως τεύξονται,

έτσι ώστε οι όποιες μελλοντικές αποφάσεις τους, να μην ικανοποιούν τις προσωπικές τους ορέξεις και μόνο, αλλά να ενδιαφέρονται για το καλό των πολιτών.

Δηλαδή ο Πλάτωνας πιστεύει ότι από τους πολιτικούς που διοικούν τώρα δεν υπάρχει καμμία ελπίδα. Θα πρέπει να περιμένουμε να έρθει στην εξουσία η νέα γενιά, η οποία όμως θα πρέπει να οπωσδήποτε να εκπαιδευτεί με τον κατάλληλο τρόπο.

ἀλλὰ πάρεισιν αὐτοὺς καὶ γεννήσουσι παῖδάς ποτε οὐ δέον.

Διότι, αυτοί οι σημερινοί άρχοντες, θα πρέπει να παραμεριστούν και ακόμα και στην περίπτωση που γεννήσουν παιδιά, δεν θα έπρεπε κανείς να τα εμπιστευτεί!

Εύκολα διαπιστώνουμε ότι στην πολιτική πραγματικότητα της Σύγχρονης Ελλάδας ισχύει το ακριβώς αντίθετο από αυτά που λέει ο Πλάτωνας. Επί σειρά ετών η Ελλάδα ψηφίζει ξανά και ξανά τα παιδιά προηγούμενων πολιτικών, φτάνοντας σήμερα στα γνωστά αποτελέσματα όχι μόνο της οικονομικής αλλά και της ηθικής και της πνευματικής χρεοκοπίας…