Η τέχνη της αφήγησης του Θουκυδίδη

Ο Θουκυδίδης ήταν αρχαίος Έλληνας στρατηγός και ιστορικός. Έζησε περίπου από το 460 ως το 398 π.Χ. και είναι γνωστός παγκοσμίως για τη συγγραφή της ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ.

Πρόκειται για ένα κλασικό ιστορικό έργο, το πρώτο στο είδος του, που αφηγείται τα γεγονότα του πολέμου μεταξύ της Αθήνας και της Σπάρτης (Πελοποννησιακός Πόλεμος, 431 - 404 π.Χ.).

Ποια είναι όμως τα βασικά χαρακτηριστικά του ιδιαίτερου τρόπου γραφής του που τον καθιστούν μοναδικό στην παγκόσμια λογοτεχνία;

Την απάντηση μας την δίνει ο Πλούταρχος στο βιβλίο του «Πότερον Αθηναίοι κατά πόλεμον ή κατά σοφίαν ενδοξοτέροι», ο οποίος χρησιμοποιεί το παράδειγμα του τρόπου γραφής του Θουκυδίδη, προκειμένου να μας εξηγήσει τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαμε και εμείς να περιγράψουμε όσο το δυνατόν καλύτερα μία ιστορία.

Συγκεκριμένα στην αρχή του τρίτου κεφαλαίου για να περιγράψει την αξία που έχει η τέχνη στην ζωή μας, αναφέρεται αρχικά στον Σιμωνίδη λέγοντας τα εξής:

…Πλὴν ὁ Σιμωνίδης τὴν μὲν ζῳγραφίαν ποίησιν σιωπῶσαν προσαγορεύει,23 τὴν δὲ ποίησιν ζῳγραφίαν λαλοῦσαν.

Ο Σιμωνίδης ωστόσο, ονομάζει την ζωγραφική ΣΙΩΠΗΛΗ ΠΟΙΗΣΗ και την ποίηση ΟΜΙΛΟΥΣΑ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ.

347ἃς γὰρ οἱ ζῳγράφοι πράξεις ὡς γιγωνομένας δεικνύουσι, ταύτας οἱ λόγοι γεγενημένας διηγοῦνται καὶ συγγράφουσιν.

Δηλαδή τα ιστορικά γεγονότα τα οποία απεικονίζουν οι ζωγράφοι στους πίνακές τους, οι ποιητές τα παρουσιάζουν σε μορφή προφορικής διήγησης ή σε μορφή γραπτού λόγου, μετά την τέλεσή τους.

εἰ δ᾽ οἱ μὲν χρώμασι καὶ σχήμασιν,

Ωστόσο, αφενός μεν οι ζωγράφοι χρησιμοποιούν τα χρώματα και τα σχέδια,

οἱ δ᾽ ὀνόμασι καὶ λέξεσι ταῦτὰ24 δηλοῦσιν,

αφ’ ετέρου δε οι ποιητές μεταχειρίζονται τις λέξεις και τις φράσεις, με τα οποία δηλώνουν τα ίδια ακριβώς πράγματα,

ὕλῃ καὶ τρόποις μιμήσεως διαφέρουσι,

διότι η μόνη τους διαφορά είναι τα υλικά και η τεχνοτροπία που ο κάθε καλλιτέχνης χρησιμοποιεί.

τέλος δ᾽ ἀμφοτέροις ἓν ὑπόκειται,

Και στις δύο περιπτώσεις όμως υπάρχει ως βάση, ένας και μοναδικός σκοπός,

καὶ τῶν ἱστορικῶν κράτιστος ὁ τὴν διήγησιν ὥσπερ γραφὴν πάθεσι καὶ προσώποις εἰδωλοποιήσας.

Καλύτερος ιστορικός είναι εκείνος που με την ζωηρή περιγραφή συναισθημάτων και χαρακτήρων, κάνει την αφήγησή του να μοιάζει με ζωγραφική.

ὁ δ᾽ οὖν25 Θουκυδίδης ἀεὶ τῷ λόγῳ πρὸς ταύτην ἁμιλλᾶται τὴν ἐνάργειαν,

Ένας τέτοιος ιστορικός είναι ο Θουκυδίδης, ο οποίος συναγωνίζεται πάντοτε με την ενάργεια αυτή,

οἷον θεατὴν ποιῆσαι τὸν ἀκροατὴν

επειδή η επιθυμία του είναι να μετατρέψει κατά κάποιον τρόπο τον αναγνώστη, σε θεατή,

καὶ τὰ γιγνόμενα περὶ τοὺς ὁρῶντας ἐκπληκτικὰ

και να μεταφέρει τα ιστορικά γεγονότα όσο πιο παραστατικά γίνεται,

καὶ ταρακτικὰ πάθη τοῖς ἀναγιγνώσκουσιν ἐνεργάσασθαι λιχνευόμενος.

έτσι ώστε να προκαλέσει στους αναγνώστες την ίδια έκπληξη και συναισθηματική φόρτιση, με εκείνους που τα έζησαν την πραγματικότητα!

ὁ γὰρ παρὰ τὴν ῥαχίαν p502αὐτὴν26 τῆς Πύλου παρατάττων τοὺς Ἀθηναίους Δημοσθένης,

Παραδείγματος χάρη, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε στην αφήγησή του σχετικά με τον Δημοσθένη, ο οποίος οδήγησε τους Αθηναίους μέχρι την άκρη του κυματοθραύστη της Πύλου,

καὶ ὁ τὸν κυβερνήτην ἐπισπέρχων Βρασίδας ἐξοκέλλειν καὶ χωρῶν ἐπὶ τὴν ἀποβάθραν27 καὶ τραυματιζόμενος καὶ λιποψυχῶν28 καὶ ἀποκλίνων εἰς τὴν παρεξειρεσίαν,

και το πώς ο Βρασίδας προέτρεψε τον κυβερνήτη του πλοίου του, να το κάνει να εξοκείλει και να βγει έξω από την αποβάθρα, πώς τραυματίστηκε και έπεσε λιπόθυμος επάνω στον μώλο,

καὶ οἱ πεζομαχοῦντες μὲν ἐκ θαλάττης Λακεδαιμόνιοι,

και πώς οι Λακεδαιμόνιοι που διεξήγαν πεζομαχία δέχτηκαν επίθεση από την θάλασσα,

ναυμαχοῦντες δ᾽ ἀπὸ τῆς Ἀθηναῖοι·

ενώ οι Αθηναίοι που ναυμαχούσαν δέχτηκαν επίθεση από την στεριά.

καὶ πάλιν "ὁ" ἐν τοῖς Σικελικοῖς "ἐκ τῆς γῆς πεζὸς ἀμφοτέρων, ἰσορρόπου τῆς ναυμαχίας καθεστηκυίας, ἄληκτον29 ἀγῶνα καὶ ξύντασιν30 τῆς γνώμης ἔχων" διὰ τὰς συντάξεις,

Στην αφήγησή του πάλι για την Σικελική εκστρατεία, γράφει πως «το πεζικό και των δύο παρατάξεων, για όσο χρονικό διάστημα η ναυμαχία ήταν ισόπαλη, αγωνιζόταν ασταμάτητα με σώμα και μυαλό»

καὶ31 "διὰ τὸ ἀκρίτως32 συνεχὲς τῆς ἁμίλλης Cκαὶ τοῖς σώμασιν αὐτοῖς ἴσα τῇ δόξῃ περιδεῶς συναπονεύων"33

Επειδή διέθεταν ισχυρές δυνάμεις, «…ο συνεχής ανταγωνισμός τους, τούς έφερε σε μεγάλο φόβο, ενώ τα σώματά τους ταλαντευόταν στην ίδια ένταση με τον νου τους για την αναμενόμενη έκβαση».

τῇ διαθέσει καὶ τῇ διατυπώσει τῶν γιγνομένων γραφικῆς ἐναργείας ἐστίν.

Η περιγραφή αυτή χαρακτηρίζεται από ζωγραφική ζωηρότητα, τόσο ως προς την διάταξη των γεγονότων, όσο και ως προς την παραστατικότητα.

34 ὥστ᾽ εἰ τοὺς ζῳγραφοῦντας οὐκ ἄξιον παραβάλλειν τοῖς στρατηγοῖς, μηδὲ τοὺς ἱστοροῦντας παραβάλλωμεν.

Αν δεν είναι σωστό να συγκρίνουμε τους ζωγράφους με τους στρατηγούς, δεν πρέπει να συγκρίνουμε ούτε τους ιστορικούς συγγραφείς.