Καθαρά Δευτέρα - Κούλουμα - Λαγάνα: Τα έθιμα και η ιστορία τους

Την Καθαρά Δευτέρα ξεκινάει η σημαντικότερη περίοδος για την Ορθόδοξη Εκκλησία, την γνωστή σε όλους μας «Σαρακοστή», δηλαδή την εσωτερική προετοιμασία στην οποία πρέπει να υποβάλουμε τους εαυτούς μας, προκειμένου να είμαστε σε θέση να υποδεχτούμε στις καρδιές μας, την Ανάσταση του Χριστού και το Άγιο Πάσχα που πλησιάζει.

Ο εορτασμός της Καθαράς Δευτέρας, θεωρείται ο επίλογος όλων των βακχικών εορτών της αποκριάς, οι οποίες ουσιαστικά αρχίζουν την ημέρα της Τσικνοπέμπτης και τελειώνουν την ημέρα της Καθαράς Δευτέρας.

Όπως προκύπτει από την ίδια την λέξη, ξεκινάει μία διαδικασία κάθαρσης, η οποία συνδυάζεται απαραιτήτως με νηστεία, η οποία πρέπει να αφορά τόσο στις τροφές μας όσο και στα πάθη μας.

Η έναρξη της νηστείας που ξεκινάει την Καθαρά Δευτέρα, διαρκεί για 48 μέρες, όσες ήταν και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο και αφορά ακόμα και στην παρασκευή του ψωμιού, που ειδικά για την σημερινή ημέρα, ακολουθεί μία διαφορετική, νηστήσιμη συνταγή και ονομάζεται ΛΑΓΑΝΑ.

Η παρασκευή της ΛΑΓΑΝΑΣ είναι ίδια με τα άζυμα, γίνεται δηλαδή χωρίς προζύμι και η παρουσία της σηματοδοτεί την νηστεία των τροφών.

Αυτή η πρώτη εβδομάδα της Σαρακοστής ονομάζεται Καθαρά Εβδομάδα. Και δίνει σε κάθε πιστό τον απαραίτητο χρόνο για να εξαγνιστεί και να καθαριστεί και να προετοιμαστεί για το Άγιο Πάσχα, την εορτή της Ανάστασης του Χριστού.
Από παλιά η Καθαρή Δευτέρα, πέρασε στην συνείδηση του λαού, σαν μέρα καθαρμού, σαν η ημέρα που γιορτάζουμε τα ΚΟΥΛΟΥΜΑ.

ΚΟΥΛΟΥΜΑ ονομάζεται η έξοδος που συνηθίζουμε να πραγματοποιούμε κάθε Καθαρά Δευτέρα στην εξοχή και το πέταγμα του αετού.
Είναι σε όλους μας οικεία η εικόνα των ανθρώπων που παρέες-παρέες βγαίνουν στην εξοχή, παίρνοντας μαζί τους νηστίσιμα φαγητά, και το ρίχνουν στην διασκέδαση και τον χορό, γι αυτό και η Καθαρά Δευτέρα θεωρείται μία από τις πιο ανέμελες μέρες του χρόνου!

Υπάρχουν πολλές διαφοροποιήσεις, από τόπο σε τόπο, ως προς τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο γιορτάζονται τα κούλουμα, σε όλες όμως τις εκδηλώσεις επικρατεί κέφι, χορός και τραγούδι, μέσα σε ένα απολύτως χαρμόσυνη κλίμα.

Ως προς την ετυμολογία της λέξης κούλουμα, υπάρχουν πολλές και διάφορες εκδοχές. Ο Νικόλαος Πολίτης, που θεωρείται αναμφισβήτητα ο πατέρας της ελληνικής λαογραφίας, θεωρεί ότι η λέξη προέρχεται από το λατινικό Cumulus που σημαίνει αφενός μεν την αφθονία των αγαθών, αφετέρου δε, την λήξη.

Θα μπορούσαμε δηλαδή να θεωρήσουμε ότι τα ΚΟΥΛΟΥΜΑ εκφράζουν τον επίλογο της Απόκριας, που πρέπει να συνοδεύεται από το απαραίτητο γλέντι.

Υπάρχει όμως και μία δεύτερη εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εκδοχή, σύμφωνα με την οποία τα κούλουμα προέρχονται από την λατινική λέξη columna, που σημαίνει «κολώνα». Κι αυτό διότι το πρώτο γλέντι της Καθαράς Δευτέρας που έγινε στην Αθήνα, έλαβε χώρα στους Στύλους του Ολυμπίου Διός.

Σε κάθε περίπτωση όμως, από όπου και αν προέρχεται η ρίζα της λέξης, τα κούλουμα αποτελούσαν και θα αποτελούν πάντα μία θαυμάσια ευκαιρία για τον κόσμο να βρεθεί κοντά στην φύση που την εποχή αυτή αναγεννιέται και να γιορτάσει μαζί με τον ερχομό της άνοιξης την αναγέννηση της δικής του ψυχής.

Τα έθιμα της σημερινής μέρα είναι πολλά και διάφορα.
Σε πολλά μέρη της Ελλάδας, οι νοικοκυρές συνηθίζουν να καθαρίζουν τις κατσαρόλες τους και όλα τα χάλκινα σκεύη από τα λίπη της αποκριάς που προηγήθηκε, με ζεστό σταχτόνερο μέχρι ν' αστράψουν από καθαριότητα και επίσης βάφουν άσπρα τα πεζοδρόμια.
Αντιθέτως, πολλοί άλλοι συνηθίζουν να βάφουν μαύρα τα πρόσωπά τους με καπνιά ή μπογιά παπουτσιών, καθώς πίνουν κρασί και χορεύουν όλη την ημέρα σε υπαίθριες συγκεντρώσεις, απολαμβάνοντας μία ξέγνοιαστη ημέρα στη φύση.

Βεβαίως, δεν θα πρέπει να παραλείψουμε να αναφερθούμε στο απαραίτητο συμπλήρωμα της Καθαράς Δευτέρας που δεν είναι άλλο, από το πέταγμα του χαρταετού, ένα έθιμο που προέρχεται επίσης από την εποχή της αρχαίας Ελλάδας και εξακολουθεί να προσφέρει ατελείωτη χαρά σε μικρούς και μεγάλους!

Ως προς το πέταγμα του χαρταετού, είναι χαρακτηριστική η περιγραφή, ενός άλλου μεγάλου λαογράφου μας, του Δημήτρη Λουκάκου, ο οποίος αναφέρει χαρακτηριστικά:

" Όποιος δεν έπαιξε ποτέ του με χαρταετό, δεν κοίταξε όσο χρειάζεται ψηλά. Όποιος δεν ένιωσε την αντίσταση του μεγάλου σπάγκου, δεν εκατάλαβε τη δύναμη του αέρα. Κι όποιος δεν εφώναξε με την ευθύνη και την πρωτοβουλία του παιδιού που βλέπει να κινδυνεύει στο ψηλό μετεώρισμά του ο αετός, δεν ένιωσε τη χαρά του να τα βγάζεις πέρα μόνος σου με τη Φύση ".

Καλή Σαρακοστή σε όλους!

Διαβάστε επίσης:

Η Συμβολή του Χαρταετού στην Καθαρά Δευτέρα