ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

Από Γ. Ριζόπουλο

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΔΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟ ΦΩΣ ΤΗΣ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ

Α. Ο μεταβλητός Σταυρός κι η επίδρασή του

19^η Δεκεμβρίου 1793. Στην επαναστατημένη Γαλλία κηρύσσεται η υποχρεωτική δωρεάν στοιχειώδης εκπαίδευση. Ο Ήλιος βρίσκεται σε σύνοδο με το Δία στον Τοξότη. Ένα χρόνο αργότερα, καθώς ο Ουρανός διασχίζει την Παρθένο, ξεκινά στην πράξη, πρώτη φορά από το επίσημο κράτος, η «παιδεία του λαού».

Στην αστρολογία η στοιχειώδης εκπαίδευση κυβερνάται από τους Διδύμους ενώ η ανώτερη από τον Τοξότη. Ωστόσο στην πράξη αποδεικνύεται ότι αυτές οι αρμοδιότητες δεν είναι ούτε αποκλειστικές, ούτε αυστηρά καθορισμένες. Το πέρασμα ενός πλανήτη απ’ το ένα ζώδιο επηρεάζει άμεσα και το άλλο, κι έτσι τελικά είναι προτιμότερο να μιλάμε για άξονα εκπαίδευσης παρά για δύο ζώδια ξεχωριστά. Στην πορεία του χρόνου η διέλευση σημαντικών πλανητών από αυτό τον άξονα δρομολόγησε σημαντικές εξελίξεις στις εκπαιδευτικές διαδικασίες π.χ. το πέρασμα του Πλούτωνα από τον Τοξότη τον 18^ο αιώνα (1749-1767) είχε σαν αποτέλεσμα την έκδοση της «Εγκυκλοπαίδειας», ενός πολύ σημαντικού έργου που κάτω από τη διεύθυνση του Ντιντερό απέδωσε εκλαϊκευμένα επιστημονικές και φιλοσοφικές γνώσεις, απ’ τη σκοπιά του διαφωτιστικού και ανθρωπιστικού ρεύματος. Αντίστοιχα, το πρόσφατο πέρασμα του Ουρανού απ’ τον Τοξότη (1981-1988) άναψε το πράσινο φως για αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα ενώ έδωσε λύσεις ακόμα και σε γλωσσικά ζητήματα. Πολλοί ικανοί παιδαγωγοί και εκπαιδευτικοί έχουν στα ωροσκόπιά τους σημαντικούς πλανήτες σε αυτά τα δύο ζώδια. Όμως η αστρολογική εμπειρία αποδεικνύει ότι υπάρχουν κι άλλα ζώδια που συμμετέχουν τουλάχιστον ισότιμα στις εξελίξεις.

Η Παρθένος, παρ’ ότι τυπικά σχετίζεται με θέματα υγείας και εργασίας, έχοντας από τη φύση της σχέση με τη μαθητεία (άμεσα επαγγελματικής κατάρτισης) αλλά και μια δυναμική αλληλεπίδραση με τα υπόλοιπα μεταβλητά ζώδια δε θα μπορούσε να λείψει από το …χορό. Για τον ίδιο λόγο, το τέταρτο μεταβλητό ζώδιο, οι Ιχθείς, εμφανίζεται, σε ορισμένες περιπτώσεις, να συμμετέχει ενεργά στα ζητήματα γνώσης.

Β. Το ζώδιο των παιδιών

Θα είναι άδικο και ίσως αντιεπιστημονικό, αν, μιλώντας για παιδαγωγική, δεν συμπεριλάβουμε τον Λέοντα, με τη σημείωση βέβαια ότι αναφερόμαστε πια στενά στο παιδί και όχι στο σύνολο της εκπαιδευτικής αντίληψης. Έτσι, άνθρωποι που αγαπούν τα παιδιά και τα φροντίζουν μπορεί να έχουν σημαντικούς πλανήτες στο Λέοντα χωρίς ωστόσο να είναι και παιδαγωγοί. Όταν συμβαίνει να είναι πρόκειται για μια εξαιρετική συγκυρία που κάνει το έργο τους μοναδικό, δεν είναι όμως ποτέ η γενεσιουργός αιτία. Αυτή πρέπει να αναζητείται στα ζώδια του μεταβλητού σταυρού.

«Αιμίλιος»: Η παιδαγωγική βγαίνει από το τούνελ

Για τη σύγχρονη παιδαγωγική όλα μάλλον ξεκίνησαν την 28^η Ιουνίου 1712 όταν κάτω από την επίδραση της συνόδου Ουρανού – Πλούτωνα στην Παρθένο γεννήθηκε ο φιλόσοφος και διαφωτιστής Ζαν Ζακ Ρουσσώ. Ο Ρουσσώ ,εκτός από την υπόλοιπη συνεισφορά του στον πολιτισμό, κινούμενος πάντα στη γραμμή της αντιπαράθεσης του «φυσικού» και του «τεχνικού» ανθρώπου, υπήρξε ο βασικός εισηγητής μιας παιδαγωγικής μεθόδου σύμφωνης με τη φύση και αντίθετης προς κάθε αυθεντία. Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι η γραμμή «επιστροφής στη φύση» εμφανίστηκε πάλι στη δεκαετία του ’60 (όταν ο Ουρανός με τον Πλούτωνα ξαναβρέθηκαν στην Παρθένο) δρομολογώντας σημαντικές εξελίξεις στις σχέσεις εκπαιδευτικών και εκπαιδευόμενων. Οι παιδαγωγικές πεποιθήσεις του Ρουσσώ διατυπώθηκαν στο έργο του «Αιμίλιος» που θεωρείται πια κλασσικό. Η μετατόπιση του κέντρου ενδιαφέροντος από το δάσκαλο στην προσωπικότητα του μαθητή σήμανε την απαρχή της ανατροπής της μέχρι τότε καθιερωμένης σχέσης δασκάλου – μαθητή υπέρ φυσικά του τελευταίου που αφήνεται να λειτουργήσει πιο αυθόρμητα (και πιο δημιουργικά) δεχόμενος μόνο τη διακριτική παρέμβαση του παιδαγωγού και όχι την ολοκληρωτική του καθοδήγηση.

ΟΥ ΠΑΝΤΟΣ ΠΛΕΙΝ ΕΣ ΚΟΡΙΝΘΟΝ…

Το πρώτο μεγάλο ΟΧΙ στο εκπαιδευτικό «απαρτχάιντ»

Εκείνος που προσάρμοσε στην πράξη τις απόψεις του Ρουσσώ για την παιδεία …μεθυσμένος από τον «επαναστατικό πυρετό» της συνόδου Ερμή-Ουρανού στον 7^ο οίκο του ωροσκοπίου του (στον Υδροχόο) ήταν ο Ελβετός παιδαγωγός Ερρίκος Πεσταλότσι. Αρνούμενος να δεχθεί ότι η μόρφωση ήταν προνόμιο ή ακόμη κι ικανότητα μόνο των λίγων «εκλεκτών» πάσχισε ακούραστα για τη μόρφωση του λαού κι ιδιαίτερα του πιο καταφρονεμένου κομματιού του, ακολουθώντας μια μεθοδολογία στηριγμένη τόσο στην συναισθηματική επαφή με τους μαθητές όσο και στη δύναμη της εμπειρίας. Ο Πεσταλότσι ενδιαφερόταν να αποδώσει στην κοινωνία χρήσιμους και χρηστούς πολίτες. Αιγόκερως με Σελήνη στην Παρθένο, Ωροσκόπο στον Καρκίνο και Δία στον Τοξότη, αφοσιώθηκε με σχολαστικότητα στο έργο του επιδιώκοντας την τελειότητα. Αρχικά, μετέτρεψε ένα αγρόκτημα σε σχολείο για φτωχά κι εγκαταλελειμμένα παιδιά αποδεικνύοντας με τον καιρό ότι η δύναμη της αγάπης μπορούσε να κάνει θαύματα (είχε και Ποσειδώνα στον Καρκίνο, πάνω στον Ωροσκόπο του). Παρ’ ότι το πρώτο εγχείρημά του απέτυχε, για οικονομικούς λόγους, συνέχισε να προσπαθεί κινούμενος πάντα απ’ την πεποίθηση ότι οι εκπαιδευτικές μέθοδοι οφείλουν να είναι προσιτές όχι μόνο στους δασκάλους αλλά και τις μητέρες γι’ αυτό έπρεπε να διακρίνονται για την απλότητα και τη φυσικότητά τους. Τελικά, ύστερα από πολλές προσπάθειες κατόρθωσε να σταθεροποιηθεί στη θέση του διευθυντή του σχολείου του Υβερντόν αποκτώντας μεγάλη φήμη που διατηρήθηκε και επαυξήθηκε από το συγγραφικό του έργο. Σήμερα θεωρείται, αναλογικά, ο μέγιστος των σύγχρονων παιδαγωγών.

Ο Πλούτωνας στους Διδύμους φέρνει το «αυτενεργό σχολείο» και υπόσχεται ακόμα περισσότερα…

Στο τέλος του 19^ου και στις αρχές του 20^ου αιώνα άρχισε να αναπτύσσεται μια ριζικά νέα τάση στην παιδαγωγική σύμφωνα με την οποία το παιδί, ακόμα πιο αναβαθμισμένο, έχει πια τη δυνατότητα να «διαλέγει» το διδακτικό υλικό από το ελεγχόμενο και κατάλληλα διαμορφωμένο περιβάλλον του αναπτύσσοντας έτσι σε μέγιστο βαθμό την κοινωνικότητα, τις αισθήσεις και την οξύτητα του πνεύματός του. Έτσι, γεννήθηκε το «σχολείο εργασίας» ή αλλιώς «αυτενεργό σχολείο». Οι κυριότεροι φορείς αυτής της εκσυγχρονιστικής τάσης ήταν ο Ντιούη, ο Ντεκρολύ, ο Κερσενστάινερ, ο Κλαπαρέντ και η πιο γνωστή στους περισσότερους Μαρία Μοντεσσόρι που είχε στο ωροσκόπιο της μια χαρακτηριστική αντίθεση Δία-Κρόνου σε Διδύμους και Τοξότη αντίστοιχα.

Όλοι αυτοί οι σπουδαίοι παιδαγωγοί έδρασαν «κάτω απ’ την προστασία» του Πλούτωνα στου Διδύμους (1884-1914) που σε συνδυασμό με την επταετή παραμονή του Ουρανού στον Τοξότη (1897-1904) άλλαξε ριζικά τη συνολική θεώρηση για την εκπαίδευση. Το 1896 λειτουργεί το πειραματικό δημοτικό σχολείο του Ντιούη στο Σικάγο ενώ το 1898 η Μοντεσσόρι «σπρωγμένη» από τον εξαιρετικά ενεργό Ποσειδώνα της ξεκινά τις προσπάθειές της με τα καθυστερημένα παιδιά. Φθάνει στο σημείο να παρουσιάσει τέτοια παιδιά στις απολυτήριες εξετάσεις χωρίς να καταλάβει κανείς το πρόβλημά τους. Λίγο αργότερα (1907) εγκαινιάζει στο Σαν Λορέντσο της Ρώμης το πρώτο «Σπίτι του Παιδιού».

Στις αρχές του περασμένου αιώνα, αε όλες σχεδόν τις χώρες του δυτικού κόσμου επικρατεί παιδαγωγικός …οργασμός. Ο Ντεκρολύ που κι αυτός ασχολείται πολύ με τα καθυστερημένα παιδιά διατυπώνει το νέο σύνθημα: «Σχολείο για τη ζωή με τη ζωή».

Το 1921 ο Ουρανός βρίσκεται στους Ιχθύες και ο Κρόνος στην Παρθένο. Εικοσιπέντε χρόνια μετά το σχολείο του Ντιούη κάποιος άγνωστος Σκωτσέζος ξεκινά στην Αγγλία ένα σχολείο όπου «τα παιδιά κάνουν ό, τι θέλουν». Ο Α. Σ. Νηλ, Ζυγός με Κρόνο και Πλούτωνα στους Διδύμους και Ουρανό στην Παρθένο, τολμά το ακατόρθωτο. Στο σχολείο του Σάμερχιλ τα παιδιά μαθαίνουν να είναι υπεύθυνα χωρίς τη συνηθισμένη «χρήσιμη καταπίεση». Ο Νηλ, ένας άνθρωπος με πάθος και πίστη στις δυνάμεις του (είχε μια σύνοδο Άρη-Δία στο Λέοντα πάνω σχεδόν στον Ωροσκόπο του) χρησιμοποίησε τον ενεργό Ουρανό του με τον πιο αντιπροσωπευτικό τρόπο αλλάζοντας κυριολεκτικά τα ήθη και τα έθιμα της Παιδαγωγικής.

…. Όμως η Ελλάδα αντιστέκεται

Στις αρχές του 20^ου αιώνα η παιδεία στην Ελλάδα είναι κατά την έκφραση του Δ. Γληνού «ένας άταφος νεκρός». Όλες οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες ήταν στην καλύτερη περίπτωση ημιτελείς αφού κανείς δεν τολμά να θίξει το κατεστημένο πλαίσιο. Την ίδια εποχή που η Μοντεσσόρι πειραματίζεται με το νέο της σύστημα, στους δρόμους της Αθήνας χύνεται αίμα για τη μετάφραση των Ευαγγελίων στη δημοτική. Ιεροσυλία, χάος, αναρχία! Αυτή είναι η μόνιμη καραμέλα στα χείλη των «θεματοφυλάκων» της ρωμαίικης παράδοσης. Μόνο η ιδιωτική πρωτοβουλία μπορεί να βγάλει τη χώρα από τη μόνιμη κρίση.

Βρισκόμαστε πια στο 1908. Έχουν ήδη ιδρυθεί ο Εκπαιδευτικός Όμιλος και ο Σύλλογος Ελληνίδων Οδηγών. Ο Πλούτωνας εξακολουθεί να βρίσκεται στους Διδύμους και στο Βόλο ένας τολμηρός παιδαγωγός οργανώνει το νεοσύστατο «Παρθεναγωγείο» σύμφωνα με τις νέες αντιλήψεις. Και ως είθισται, πέφτουν πάνω του να τον φάνε…

Ο Αλέξανδρος Δελμούζος, Αιγόκερως γεννημένος το 1880 (με Ουρανό στην Παρθένο όπως και ο Α.Σ. Νηλ), αναγκάζεται να διακόψει τις προσπάθειές του. Το «Παρθεναγωγείο» κλείνει (1911) ύστερα από το άγριο κυνηγητό και τις ασφυκτικές πιέσεις σύσσωμης της τοπικής ηγεσίας (βουλευτές και δημοσιογράφοι με «αιχμή του δόρατος» τον αρχιεπίσκοπο Δημητριάδος Γερμανό) και ο ίδιος περνά των …παθών του τον τάραχο. Κατηγορείται για αντεθνική δράση, αθεΐα, διαφθορά, ασέβεια στα χρηστά ήθη και …κομμουνιστική προπαγάνδα, ενώ ταυτόχρονα έχει να αντιμετωπίσει τις βίαιες και υποκινούμενες αντιδράσεις των «νομοταγών πολιτών». Περνά από δίκη όπου τελικά (πάλι καλά...) αθωώνεται.

Η Ελλάδα δεν υπακούει στα κελεύσματα των καιρών. Ακολουθεί τους δικούς της ρυθμούς. Ο Δελμούζος όμως επιμένει. Το 1923 το Σάμερχιλ έχει κλείσει ήδη δύο χρόνια ζωής. Ο Ουρανός βρίσκεται στου Ιχθείς και ο Δίας στον Τοξότη. Εκείνος αναλαμβάνει τη διεύθυνση του Μαρασλείου Διδασκαλείου και εφαρμόζει τις μεθόδους του «σχολείου εργασίας». Τον σταματά η δικτατορία του Πάγκαλου. Επανέρχεται αργότερα σαν καθηγητής παιδαγωγικής στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Το 1930 επιτέλους φαίνεται κάποιο φως. Ο Πλούτωνας βρίσκεται ήδη στον 3^ο Οίκο της Ελλάδας και η πρώτη ουσιαστική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση ξεκινά με υπουργό Παιδείας το Γ. Παπανδρέου.

Επόμενοι σταθμοί στη βασανισμένη ελληνική παιδεία είναι το «σχολείο του βουνού» του Ε.Λ.Α.Σ στην κατοχή (Ουρανός στους Διδύμους) και η νέα μεταρρύθμιση του «γέρου» λίγο πριν τους «Απριλιανούς» (Ουρανός στην Παρθένο). Στη συνέχεια, ο Γεώργιος Ράλλης και ο Αντώνης Τρίτσης συνέδεσαν το όνομά τους με σημαντικές μεταρρυθμίσεις στο χώρο της παιδείας την περίοδο που ο Ουρανός και ο Κρόνος ήταν στον Τοξότη. Ωστόσο φαίνεται ότι λόγω …ειδικών συνθηκών που έχουν να κάνουν με το ωροσκόπιο της χώρας μας (ο 3^ος και ο 9^ος οίκος βρίσκονται στον άξονα Καρκίνου-Αιγόκερω) οι διελεύσεις πλανητών από αυτήν την περιοχή έχουν ευδιάκριτες και πιο ουσιαστικές συνέπειες στην «υπόθεση Παιδεία». Και αν η παθογένεια της Ελλάδος και σε αυτόν τον τομέα θέματα είναι …δεδομένη (ο Άρης στον Τοξότη και ο Ποσειδώνας στον 9^ο οίκο του ωροσκοπίου της, δεν προδιαθέτουν σε ιδιαίτερα αισιόδοξες σκέψεις για το μέλλον της), πάντα μπορούμε να ελπίζουμε στο καλύτερο. Είθε λοιπόν ο Πλούτωνας στον Αιγόκερω, μπαίνοντας στον 9^ο οίκο (το 2014 περίπου) να φέρει επιτέλους όσα δεν έγιναν τους περασμένους …αιώνες!

ΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Ένας ακόμα θρίαμβος των μεταβλητών κάτω από τις ευλογίες ενός Ζυγού

Ο Τζον Ντιούη γεννήθηκε στις ΗΠΑ, στο Μπάρλικτον του Βερμόντ το πρωί της 20^ης Οκτωβρίου 1859 (9:45 τοπική ώρα). Τα ακριβή στοιχεία της γέννησής του επιτρέπουν μια εκτενέστερη αναφορά στις απόψεις του που επηρέασαν καθοριστικά μια σειρά από σημαντικούς παιδαγωγούς και οδήγησαν στην εκπαιδευτική επανάσταση του 20^ου αιώνα. Το ωροσκόπιό του διαθέτει πολλές από τις σταθερές που μπορούν να χαρακτηρίσουν ένα μεγάλο εκπαιδευτικό. Τρεις πλανήτες ο Ωροσκόπος και το Μεσουράνημά του βρίσκονται σε μεταβλητά ζώδια ενώ ο Κρόνος, η Σελήνη και οι δεσμοί της Σελήνης βρίσκονται στον άξονα 3^ου-9^ου Οίκου που όπως και τα αντίστοιχα ζώδια (Δίδυμοι-Τοξότες) είναι «ειδικευμένος» σε θέματα αντίληψης, επικοινωνίας και εκπαίδευσης.

Όμως ο Ντιούη υπήρξε πριν απ όλα ένας μεγάλος φιλόσοφος. Διαβάζοντας τους τίτλους μερικών από τα κυριότερα έργα του όπως π.χ. Μελέτες στη θεωρία της Λογικής, Δοκίμια πειραματικής Λογικής, Εμπειρία και Φύση, Η Αναζήτηση της Βεβαιότητας γίνεται αμέσως αντιληπτή η επίδραση του Μεσουρανήματος και του Άρη στην Παρθένο, ενός ζωδίου που μπορούμε να πούμε ότι κατέχει τα κλειδιά της λογικής και της κριτικής σκέψης. Ωστόσο δεν θα ‘πρεπε να παραβλέψουμε και την ισχυρή επίδραση του Κρόνου από τον 9^ο Οίκο που πάντα έχει την τάση να δρα και να φιλοσοφεί μέσα στα πλαίσια της αυστηρής λογικής και της έμπρακτης απόδειξης των πραγμάτων. Ο Ντιούη «υπακούοντας» στον Κρόνο, τον Άρη και το Μεσουράνημά του αντιτάχθηκε στην παραδοσιακή, μέχρι την εποχή του υποτίμηση του ρόλου της δράσης και της εργασίας στις εκπαιδευτικές διαδικασίες, αναβάθμισε το ρόλο της εμπειρίας, ακόμα και της καθημερινής και διακήρυξε ότι η πραγματικά δημιουργική γνώση στηρίζεται στον έλεγχο και την εξακρίβωση κάθε ιδέας και άποψης που διατυπώνεται και όχι στην άκριτη ή παθητική αποδοχή κάποιων εμπνευσμένων ή «πεφωτισμένων» δογμάτων.

Οι πρώτες βάσεις για την εκπαιδευτική αναβάθμιση είχαν ήδη τεθεί αλλά ο Ντιούη προχώρησε ακόμη περισσότερο. Μέχρι τώρα, με αυτά τα στοιχεία θα μπορούσε να είναι απλά ένας διακεκριμένος εργάτης του πνεύματος παγιδευμένος όμως από τη σχολαστικότητα και τα στενά πλαίσια είτε του Κρόνου είτε της Παρθένου.

Ο Ωροσκόπος του στον Τοξότη, ζώδιο που διακρίνεται για τον φιλελευθερισμό και τις ηθικές και κοινωνικές αναζητήσεις του, αλλά ακόμη πιο πολύ ο αναμορφωτής Ουρανός ακριβώς απέναντι στους Διδύμους στον 7^ο Οίκο οδήγησαν τον Ντιούη να συσχετίσει την Αγωγή με την ηθική, τα κοινωνικά προβλήματα, την εμπειρία της δημόσιας ζωής και προπαντός τη συλλογική δράση και συμμετοχή μ’ ένα τρόπο ριζοσπαστικό που έβαζε πια σε πρώτο πλάνο την ολοκλήρωση της προσωπικότητας του ατόμου.

Στη διαμόρφωση αυτής της οπτικής βοήθησαν ακόμη ο πλούσιος 11^ος Οίκος και ο Β. Δεσμός της Σελήνης στον Υδροχόο. Για τον Ντιούη η ανάπτυξη της επιστήμης προϋποθέτει μια δημοκρατική κι ελεύθερη κοινωνία όπου η διακίνηση των ιδεών δεν παρεμποδίζεται από κοινωνικές διακρίσεις και προνόμια κανενός είδους. Εδώ είναι φανερή η απόρριψη των αρνητικών στοιχείων του Λέοντα της «ελίτ» δηλαδή στην εκπαίδευση παρά την παρουσία της Σελήνης στο ζώδιο αυτό. Ο Κρόνος ενδέχεται να έπαιξε κάποιο ρόλο αναμφίβολα όμως δε θα κατάφερνε τίποτα αν δεν είχε τη συμπαράσταση τόσο της Παρθένου όσο και του Δία στον Καρκίνο που πάντα αποζητούν και διευκολύνουν μια ευρύτερη επαφή με το κοινό).

Το σχολείο οφείλει να είναι λοιπόν ένας χώρος συνάντησης της δημοκρατικής ηθικής και του κριτικού επιστημονικού πνεύματος ώστε ο εκπαιδευόμενος να αναπτύσσει ελεύθερα την κρίση του στηρίζοντας έτσι τελικά την ελεύθερη κοινωνία της οποίας είναι μέλος.

Λίγο πριν το 1900 ο Ντιούη άνοιξε στο Σικάγο το School of Education βάζοντας τον πρώτο κρίκο στην αλυσίδα «των αυτενεργών σχολείων» που ιδρύθηκαν από του τους άξιους ομοϊδεάτες του στην Ευρώπη. Έγραψε ακόμα και τα πολύ σημαντικά έργα «Δημοκρατία και Εκπαίδευση» και «Εμπειρία και Εκπαίδευση».

Το παραπάνω άρθρο είναι ουσιαστικά ένα remakeτης ομότιτλης παρουσίασης του θέματος στο περιοδικό «Αστρολογία Σήμερα» το Σεπτέμβριο του 91

Πηγές: «Η Ιστορία της Παιδαγωγικής» του AlbertReble

Ιστότοπος w.w.w. syllogosdelmouzos.gr