Συνεπιμέλεια τέκνων: Πού και πώς εφαρμόζεται και τι δείχνει η διεθνής εμπειρία

Ξεκινώντας ως πρόταση στη Γαλλία το 1997, η εναλλασσόμενη κατοικία συμπλήρωσε την κοινή επιμέλεια που είχε προηγηθεί. Από τις αρχές του 21ου αιώνα έγινε υποχρεωτική σε χώρες όπως η Γαλλία, το Βέλγιο, η Δανία, η Ελβετία, η Σουηδία, η Αυστραλία, η Βραζιλία, το Μεξικό, καθώς και σε 17 πολιτείες των ΗΠΑ και την Καταλονία στην Ισπανία.

Στις χώρες όπου εφαρμόζεται η συνεπιμέλεια μετά από ένα χωρισμό, ικανοποιείται το δικαίωμα των παιδιών για ανατροφή και από τους δύο γονείς, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι από κοινού για την ανατροφή τους, με ίσο χρόνο εναλλάξ στις κατοικίες και των δύο γονέων σε καθημερινή βάση και στις διακοπές.

Η βασική ανησυχία σε όλες ανεξαιρέτως τις χώρες που θεσπίστηκε η συνεπιμέλεια, ήταν ότι αυτή η πρακτική ενδεχομένως να οδηγήσει σε αύξηση της αντιδικίας και στις συγκρούσεις ανάμεσα στους δύο γονείς λόγω ασυμφωνιών.

Όπως αναφέρει η ΜΚΟ «Ενεργοί Μπαμπάδες, για τα δικαιώματα του παιδιού», την απάντηση δίνουν οι διεθνείς μελέτες σε συνδυασμό με την εμπειρία των χωρών αυτών σε ανάλογες περιπτώσεις.

Στην Καταλονία οι προσφυγές για έμφυλη βία μειώθηκαν από 6.155 το 2010, που θεσπίστηκε η συνεπιμέλεια, σε 5.403 το 2013 (-12.22%) και στη Βαλένθια από 4.712 το 2011, που θεσπίστηκε η συνεπιμέλεια, σε 4.056 το 2013 (-13,9%).

Στην Αυστραλία, κατά το έτος πριν την θέσπιση συνεπιμέλειας (2006) έγιναν 45.004 προσφυγές στα οικογενειακά δικαστήρια, ενώ κατά το αμέσως επόμενο έτος 27.313 και το μεθεπόμενο 18.633 (-58,6%).

Η ανασκόπηση 27 μελετών έδειξε ότι τα παιδιά ωφελούνται σημαντικά από την συνεπιμέλεια ακόμη και σε περίπτωση υψηλών επιπέδων σύγκρουσης μεταξύ των γονέων.

Όπως αποδείχθηκε, παιδιά που ανατράφηκαν σε συνεπιμέλεια ήταν πιο ικανοποιημένα από αυτό το καθεστώς και είχαν καλύτερη προσαρμοστικότητα μακροπρόθεσμα σε αντίθεση με παιδιά σε αποκλειστική επιμέλεια, ανεξάρτητα από τα επίπεδα σύγκρουσης μεταξύ των γονέων, ακόμα και αν στο 80% των περιπτώσεων αρχικά ο ένας ή και οι δύο γονείς διαφωνούσε με το καθεστώς της συνεπιμέλειας.

Όσον αφορά στη σύγκρουση μεταξύ δύο γονέων, οι έρευνες δείχνουν ότι, στο 1/3 τουλάχιστον των περιπτώσεων, ο ένας από τους δυο γονείς υποκινεί την αντιπαλότητα, ενώ ο άλλος συνήθως «υποχωρεί» και επιδιώκει συμφιλίωση.

Ας δούμε μερικά παραδείγματα για το πώς εφαρμόζεται η συνεπιμέλεια σε κάποιες χώρες του εξωτερικού.

Χώρες της Σκανδιναβίας

Οι χώρες αυτές αρχικά είχαν ενιαίο νόμο που ίσχυε μέχρι τη δεκαετία του 2000. Σταδιακά άρχισαν να νομοθετούν χωριστά, ωστόσο υπάρχει κοινή νομική θεώρηση.

Σε περίπτωση διαζυγίου, η επιμέλεια εξακολουθεί να ασκείται από κοινού από τους δύο γονείς, χωρίς να απαιτείται η έκδοση σχετικής δικαστικής απόφασης. Αν ένας από τους γονείς επιθυμεί να επέλθει μεταβολή στο καθεστώς επιμέλειας του τέκνου, πρέπει να υποβάλει αίτηση για άρση της από κοινού άσκησης της επιμέλειας.

Μόλις στο 16,5% των διαζευγμένων γονέων υπάρχει αποκλειστική επιμέλεια από τη μητέρα, την οποία παραχώρησαν τα δικαστήρια. Σε ποσοστό 2% των ανδρών έχει λάβει αντίστοιχα την αποκλειστική επιμέλεια των παιδιών από τα δικαστήρια.

Γαλλία

Η γονική μέριμνα μετά τη λύση του γάμου ή της ελεύθερης σχέσης των γονέων ασκείται από κοινού εκτός από τη περίπτωση κατά την οποία ο πατέρας έχει αναγνωρίσει το τέκνο μετά το ένα έτος από τη γέννησή του, περίπτωση κατά την οποία αποκλείεται από την άσκησή της.

Η συναινετική συμφωνία για την από κοινού άσκηση της μέριμνας επικυρώνεται ή απορρίπτεται από το δικαστήριο με γνώμονα αν είναι προς το συμφέρον του παιδιού.

Η εναλλασσόμενη κατοικία όταν αποφασίζεται από κοινού συνεπάγεται ισόχρονη παραμονή του παιδιού σε δύο κατοικίες. Εάν η κατοικία του παιδιού είναι μία παραχωρείται δικαίωμα πρόσβασης από τον άλλον γονέα στο παιδί.

Σε περίπτωση που οι δύο γονείς δεν συμφωνούν και προσφύγουν στο δικαστήριο, τότε το δικαστήριο για να αποφασίσει αν η γονική μέριμνα θα ασκηθεί από κοινού ή χωριστά θα κρίνει σύμφωνα με τα εξής: 1) άσκηση ενδοοικογενειακής βίας 2) βούληση ανήλικου τέκνου 3) καταλληλότητα του γονέα 4) πορίσματα εμπειρογνωμόνων 5) έρευνες από κοινωνικές υπηρεσίες ή αν έχουν χρησιμοποιηθεί από τους αντιδίκους γονείς αντιεπιστημονικές έρευνες (ο όρος γονεϊκή αποξένωση απορρίπτεται) και 6) πρακτική που ακολουθούσαν μέχρι τότε οι γονείς αναφορικά με το παιδί και ποιος είχε πιο ενεργό συμμετοχή στην ανατροφή του. Τα οικογενειακά δικαστήρια είναι αρμόδια να αποφασίσουν για την άσκηση της γονικής μέριμνας από κοινού.

Βέλγιο

Η γονική μέριμνα επί του ανηλίκου τέκνου ασκείται από κοινού από τους δύο γονείς του, ανεξάρτητα από το αν οι γονείς ζουν μαζί και από το αν είναι παντρεμένοι ή όχι, αν η συγγένεια με το τέκνο έχει θεμελιωθεί για καθέναν από αυτούς.

Ο χωρισμός ή το διαζύγιο των γονέων δεν επηρεάζει, κατ' αρχήν, τους κανόνες που διέπουν την ανάθεση της γονικής μέριμνας. Ο νομικός κανόνας συνίσταται στην κοινή άσκηση της γονικής μέριμνας στον καθέναν από τους δύο γονείς του τέκνου.

Αυτό σημαίνει ότι και οι δύο ασκούν και συνεχίζουν να ασκούν τα επιμέρους στοιχεία του περιεχομένου της γονικής μέριμνας και κανείς γονέας δεν μπορεί να λάβει μόνος του απόφαση που θα εμπόδιζε την άσκηση από τον άλλο γονέα των δικών του προνομίων.

Συνεπώς, πρέπει να λαμβάνει την συγκατάθεση του άλλου γονέα, καθώς χωρίς αυτήν δεν μπορεί να ενεργήσει. Οι γονείς μπορούν να συμφωνήσουν σχετικά με τους τρόπους άσκησης της γονικής μέριμνας, με σεβασμό προς το συμφέρον του τέκνου. Διαφορετικά, επιλαμβάνεται το αρμόδιο δικαστήριο οικογενειακών διαφορών, το οποίο μπορεί να αποφασίσει να αναθέσει την άσκηση της γονικής μέριμνας αποκλειστικά σε έναν από τους γονείς.

Ελλείψει συμφωνίας, στην περίπτωση άσκησης γονικής μέριμνας από κοινού, προτιμάται η διαμονή του τέκνου εξίσου στην κατοικία του κάθε γονέα, αν το ζητήσει ένας τουλάχιστον από τους γονείς.

Αν αυτή δεν είναι η πλέον κατάλληλη λύση, εξετάζεται η δυνατότητα της διευρυμένης δευτερεύουσας διαμονής ή μελετώνται άλλες λύσεις. Το αρμόδιο δικαστήριο οικογενειακών διαφορών θα λάβει υπόψη τις συγκεκριμένες περιστάσεις και τα συμφέροντα του τέκνου και των γονέων.

Τσεχία

Η γονική μέριμνα αποτελεί υποχρέωση αμφοτέρων των γονέων. Κάθε γονέας υπέχει την εν λόγω υποχρέωση, εκτός εάν του έχει αφαιρεθεί η γονική μέριμνα. Δεν έχει σημασία αν οι γονείς του τέκνου έχουν τελέσει γάμο ή όχι και αν το τέκνο γεννήθηκε στο πλαίσιο ή εκτός του γάμου των γονέων του.

Η λήψη απόφασης σχετικά με τη μέριμνα του τέκνου αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την έκδοση του διαζυγίου των γονέων του. Κατά τη λήψη της συγκεκριμένης απόφασης, το δικαστήριο εξετάζει το συμφέρον του τέκνου το δικαστήριο αποκλίνει και δεν ζητεί την αμοιβαία συναίνεση των γονέων μόνον εφόσον κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο για το συμφέρον του τέκνου.

Το δικαστήριο δίνει έμφαση στο δικαίωμα του τέκνου να λαμβάνει φροντίδα από αμφότερους τους γονείς.

Το δικαστήριο μπορεί να μην εκδώσει απόφαση σχετικά με την επιμερισμένη επιμέλεια ή την από κοινού επιμέλεια, εάν οι γονείς μπορούν να επικοινωνούν και να συνεργάζονται μεταξύ τους.

Εάν αποφασιστεί η από κοινού επιμέλεια του τέκνου, αυτό σημαίνει ότι εν προκειμένω δεν υπάρχει ειδική απόφαση ανάθεσης της επιμέλειας του τέκνου σε έναν εκ των γονέων. Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι στην από κοινού επιμέλεια ένας γονέας μπορεί, π.χ., να μεριμνά για τις εκπαιδευτικές ανάγκες του τέκνου και ο άλλος για τις αθλητικές του δραστηριότητες και/ή ένας γονέας μπορεί να επικεντρώνεται στις γλωσσικές σπουδές του τέκνου, ενώ ο άλλος γονέας επικεντρώνεται στις εξωσχολικές δραστηριότητες του τέκνου. Αμφότεροι οι γονείς μεριμνούν για την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και την κάλυψη των υλικών αναγκών του τέκνου (π.χ. μαγείρεμα, καθαριότητα, ένδυση κ.λπ.). Για την από κοινού άσκηση της επιμέλειας του τέκνου, είναι απαραίτητο οι γονείς να συμφωνούν επ’ αυτής.

Εσθονία

Οι έγγαμοι γονείς ασκούν από κοινού τη γονική μέριμνα, δηλαδή την επιμέλεια των τέκνων τους. Εάν οι γονείς ενός τέκνου δεν έχουν συνάψει γάμο κατά τον χρόνο γέννησής του, ασκούν τη γονική μέριμνα από κοινού, εκτός αν έχουν εκφράσει την επιθυμία να ασκείται η γονική μέριμνα από τον έναν γονέα.

Η τροποποίηση των ρυθμίσεων επιμέλειας, η οποία περιλαμβάνει την παύση της άσκησης της γονικής μέριμνας από κοινού, επιτρέπεται μόνο δικαστικά.

Κάθε γονέας έχει το δικαίωμα να ζητήσει από το δικαστήριο, σε δίκη η οποία κινείται με αίτηση, να του/της ανατεθεί μερικώς ή πλήρως η επιμέλεια του τέκνου. Το δικαστήριο μπορεί επίσης να εκδικάσει μια διαφορά επιμέλειας σε δίκη επί αγωγής, εφόσον έχει υποβληθεί σχετικό αίτημα σε συνάρτηση με το διαζύγιο ή την πληρωμή διατροφής.

Ιρλανδία

Σε περίπτωση που οι δύο γονείς ασκούν από κοινού τη γονική μέριμνα του τέκνου, αυτή δεν θίγεται από το διαζύγιο ή τη διακοπή της έγγαμης συμβίωσης, αν και το δικαστήριο μπορεί —σε εξαιρετικές περιπτώσεις και μόνο αν απαιτείται για την ευημερία του τέκνου— να αφαιρέσει τη γονική μέριμνα από τον εκτός γάμου πατέρα.

Εάν το δικαστήριο αναθέσει την επιμέλεια του τέκνου αποκλειστικά σε έναν γονέα, αυτό δεν σημαίνει ότι ο εν λόγω γονέας μπορεί να αποφασίζει για οτιδήποτε αφορά το τέκνο χωρίς προηγουμένως να συμβουλεύεται τον άλλο γονέα. Παρότι ο γονέας που ασκεί κατ' αποκλειστικότητα την επιμέλεια τέκνου μπορεί να αποφασίζει για την καθημερινή φροντίδα και τον έλεγχο του τέκνου, ο γονέας που δεν ασκεί την επιμέλεια έχει το δικαίωμα να ζητείται η γνώμη του για όλα τα ζητήματα που επηρεάζουν την ευημερία του τέκνου, περιλαμβανομένων, ενδεικτικά, των ζητημάτων που αφορούν την εκπαίδευση και τον τόπο κατοικίας του τέκνου.

Ιταλία

Η άσκηση της γονικής μέριμνας και από τους δύο γονείς δεν παύει μετά τον χωρισμό, τη λύση, την παύση των αστικών συνεπειών, την ακύρωση και την ακυρότητα του γάμου. Η συνήθης μορφή επιμέλειας, με την οποία διασφαλίζεται η από κοινού ανατροφή των τέκνων, είναι η άσκηση της επιμέλειας από κοινού, δηλ. την κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας.

Ο νόμος δίνει τη δυνατότητα να διαμοιράζεται ισότιμα ο χρόνος που περνάει το τέκνο με κάθε γονέα, αν οι γονείς διαμένουν πλησίον ο ένας του άλλου και διάγουν παρόμοιο βίο, εφόσον η εν λόγω ρύθμιση δεν έχει δυσμενή αντίκτυπο στην κοινωνική ή σχολική ζωή των παιδιών.

Λετονία

Το άρθρο 3.156 του Αστικού Κώδικα ορίζει ότι ο πατέρας και η μητέρα έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις ως προς τα τέκνα τους. Αυτό ισχύει ανεξάρτητα από το αν το τέκνο γεννήθηκε εντός ή εκτός γάμου, μετά το διαζύγιο ή την ακύρωση του γάμου ή τον χωρισμό.

Οι γονείς έχουν δικαίωμα και υποχρέωση να ανατρέφουν τα τέκνα τους, είναι υπεύθυνοι για την εκπαίδευση και την ανάπτυξή τους, μεριμνούν για την υγεία τους και παρέχουν πνευματική και ηθική καθοδήγηση. Κατά την εκτέλεση των εν λόγω υποχρεώσεων, τα δικαιώματα των τέκνων προηγούνται των δικαιωμάτων άλλων προσώπων. Οι γονείς πρέπει να διασφαλίζουν ότι τα τέκνα τους θα φοιτούν σε εκπαιδευτικά ιδρύματα έως την ηλικία που προβλέπεται από τον νόμο. Η γονική μέριμνα ανατίθεται αποκλειστικά σε έναν από τους γονείς μόνο σε περιπτώσεις περιορισμού της γονικής εξουσίας του άλλου.

Λουξεμβούργο

Κατ’ αρχήν, η διάσταση ή το διαζύγιο των γονέων δεν μεταβάλλει αυτόματα τους όρους που διέπουν την άσκηση της γονικής μέριμνας, η οποία εξακολουθεί να ασκείται από κοινού από τους δύο γονείς.

Οι γονείς, μετά τη διάστασή τους, πρέπει να συνεχίσουν να λαμβάνουν από κοινού όλες τις σημαντικές αποφάσεις που αφορούν τη ζωή του τέκνου. Διαφορετική συνθήκη μπορεί να προκύψει μόνο μετά από προσφυγή του ενός στα δικαστήρια και ανάλογη δικαστική απόφαση.

Πηγή: Cnn.gr