Ιστορία της Αστρολογίας - Μέρος 1ο

Από την Αρχαιότητα έως το Μεσαίωνα

Η Αστρολογία ανέκαθεν εξελισσόταν στην πορεία του χρόνου, δοκιμάζοντας νέες μεθόδους αλλά και νέους κανόνες και πλαίσια ερμηνείας. Συχνά επηρεαζόταν από εξελίξεις σε άλλες επιστήμες, με τις οποίες είχε επαφή, και δημιουργούσε νέα μοντέλα πρόβλεψης ή νέες μεθοδολογίες υπολογισμού. Λόγω αυτής της εξέλιξης συχνά ανέκυπταν ζητήματα και διαφωνίες στους κόλπους της σχετικά με τη χρησιμότητα αυτής ή της άλλης μεθόδου όπως επίσης και συγκρούσεις μεταξύ υποστηρικτών παραδοσιακών μεθόδων και νεωτεριστών. Από το ζήτημα της μετάπτωσης των ισημεριών και την υιοθέτηση του τροπικού ζωδιακού μέχρι το ζήτημα της ενσωμάτωσης των νέων πλανητών και αστεροειδών η Αστρολογία αποδεικνύει ότι είναι δυναμική και συνδεδεμένη με τις ανακαλύψεις της Επιστήμης και την εξέλιξη της ανθρώπινης κοινωνίας.

Εξαιτίας αυτού του δυναμισμού της η μελέτη της Ιστορίας της καθίσταται σημαντική, γιατί μέσα από τη μελέτη αυτή είναι δυνατόν να αναδειχθούν εκείνες οι ιδεολογικές συγκρούσεις που οδήγησαν στην υιοθέτηση νέων αστρολογικών θεωριών και να καταδειχθεί ότι η «επιστήμη» αυτή δεν είναι ξεκομμένη από την ανθρώπινη πραγματικότητα, αλλά επηρεάζεται κι αυτή ιδεολογικά όπως όλοι οι τομείς του ανθρώπινου πνεύματος από τις κοινωνικές και πολιτιστικές συνθήκες. Επιπλέον μένει ξεκάθαρα στο νου του σπουδαστή ότι η Αστρολογία δεν είναι στατική κι ότι όπως εξελίχθηκαν στο παρελθόν οι μεθοδολογίες της, έτσι μπορούν να εξελιχθούν και στο μέλλον, αρκεί οι όποιοι νεωτερισμοί να ανταποκρίνονται σε πραγματικές ανάγκες της «επιστήμης» και να επιβεβαιώνονται στην καθημερινή αστρολογική πρακτική.

Προς την κατεύθυνση αυτή χρησιμεύει επίσης η μελέτη των προσωπικοτήτων που επηρέασαν την Αστρολογία. Πέρα από την απαρίθμηση ονομάτων και ημερομηνιών, η μελέτη των προσωπικοτήτων μας δείχνει ότι η Αστρολογία ήταν κάτι προσωπικό για τον καθένα από αυτούς, κάτι που εξασκούσε σε συγκεκριμένες προσωπικές συνθήκες και οι θεωρητικές απόψεις και οι μέθοδοι που ακολουθούσε κάθε αστρολόγος είχαν συγκεκριμένες ιστορικές ή/και προσωπικές αιτίες (παράδειγμα η άνθηση της ωριαίας αστρολογίας σε μία περίοδο που οι άνθρωποι δεν είχαν στοιχεία για την ημερομηνία γέννησής τους).

Οι περισσότεροι μελετητές συμφωνούν ότι η Αστρολογία ξεκίνησε από την αρχαία Μεσοποταμία. Ιστορικά ευρήματα για τη μελέτη των άστρων υπάρχουν από την εποχή των Σουμερίων και συνεχίζονται σποραδικά μέχρι την Ελληνιστική εποχή. Ειδικά οι φάσεις της Σελήνης φαίνεται ότι καταγράφονταν ακόμη κι από τη Νεολιθική Εποχή, καθώς οι ανθρώπινες κοινότητες προσπαθούσαν να βρουν ένα σύστημα μέτρησης του χρόνου.

Αναφορές στην παρακολούθηση των άστρων έχουμε και στους αρχαίους Αιγυπτίους, οι οποίοι έδειχναν μεγαλύτερη προτίμηση στο Σείριο, που ήταν ο τότε Πολικός Αστέρας. Ωστόσο οι πρώτες σαφείς αναφορές στο ζωδιακό εμφανίζονται πάλι στη Μεσοποταμία, μόλις μεταξύ του 700 και του 500 π.Χ., πράγμα που μας δείχνει ότι ο ζωδιακός ήταν κάτι που ανακαλύφθηκε στην πρόσφατη ιστορική εποχή.

Οι αρχαίοι Βαβυλώνιοι φαίνεται ότι είναι οι πρώτοι που παρατήρησαν τους πλανήτες και τους έδωσαν ιδιότητες των θεών τους. Οι ιδιότητες αυτές διαφοροποιήθηκαν αργότερα από τους Έλληνες με βάση τις ιδιότητες των δικών τους θεών, αλλά οι διαφορές σε κάποιες περιπτώσεις δεν ήταν μεγάλες. Έτσι για τους Χαλδαίους η Αφροδίτη ήταν η Ιστάρ, η θεά του πάθους και του πολέμου, ενώ για τους Έλληνες ήταν η θεά της αγάπης. Ίσως όμως και να μην ήταν και τόσο μεγάλη η διαφορά καθώς ήδη από τη βαβυλωνιακή εποχή η Αφροδίτη θεωρούντανδείκτης ευνοϊκών εξελίξεων.

Στους αρχαίους Αιγυπτίους αποδίδεται από τον Ηρόδοτο το 450 π.χ. η ικανότητα να προβλέπουν τα μελλούμενα με βάση την ημέρα γέννησης τους. Η αναφορά αυτή δείχνει ότι η Αστρολογία είχε εισαχθεί στην Αίγυπτο πριν να εισαχθεί στον ελληνικό χώρο. Ωστόσο οι τεχνικές που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι αιγύπτιοι πιθανόν δεν είχαν σχέση με το ζωδιακό που γνωρίζουμε αλλά με την Αστρολογία οιωνών που χρησιμοποιούνταν και στη Βαβυλώνα και που περισσότερο είχε να κάνει με το πέρασμα των πλανητών μπροστά από συγκεκριμένους αστερισμούς.

Το ατομικό ωροσκόπιο εισήχθη στη λογική των κοινών ανθρώπων μόλις την ύστερη ελληνιστική εποχή κι αυτό δεν ήταν άσχετο με την επικράτηση της Στωικής Φιλοσοφίας στο Ρωμαϊκό Κόσμο. Σύμφωνα με τη στωική άποψη για τη ζωή, η ζωή είναι ένα σύστημα κοσμικό, που λειτουργεί σε κύκλους και για να ζήσουμε σωστά, οφείλουμε να το κατανοήσουμε και να το αποδεχτούμε.

Διαφωνίες υπάρχουν ακόμη για το πότε υιοθετήθηκε για πρώτη φορά η έννοια του Ωροσκόπου. Οι περισσότεροι συμφωνούν στο ότι την ημερήσια κίνηση του Ήλιου τη μελέτησαν για πρώτη φορά οι αρχαίοι Έλληνες, ωστόσο υπάρχουν και απόψεις που την αποδίδουν στους Βαβυλώνιους κι ισχυρίζονται μάλιστα ότι η παρατήρηση της ημερήσιας κίνησης των αστέρων προηγήθηκε της κατασκευής του ζωδιακού (πράγμα που σημαίνει για όσους γνωρίζουν ήδη Αστρολογία ότι τα ζώδια είναι αυτά που πήραν τη σημασία τους από τους οίκους, κι όχι το αντίστροφο όπως συνήθως μαθαίνουμε).

Όπως και να’ χει η δυτική Αστρολογία οφείλει πολλά στην Ελληνιστική Εποχή καθώς τότε εισήχθησαν οι βασικότερες έννοιες της σημερινής Αστρολογίας. Ο Ωροσκόπος, οι Οίκοι, ο Τροπικός Ζωδιακός, τα Στοιχεία, οι κυβερνήτες, οι όψεις και πολλά άλλα ήταν στοιχεία που σημάδεψαν την πορεία της δυτικής Αστρολογίας, αλλά κατά πολλούς και της Ινδικής, που αν και έχει και δικές της καταβολές η ελληνιστική επίδραση πάνω της είναι κάτι παραπάνω από εμφανής.

Από τους περισσότερους μελετητές της εποχής ξεχωρίζει η μορφή του Κλαύδιου Πτολεμαίου, που συγκέντρωσε τις γνώσεις της εποχής και πήρε θέση σε σημαντικά ζητήματα διαφωνίας όπως η χρήση του τροπικού ζωδιακού κύκλου. Η Τετράβιβλος ως επιτομή της αστρολογικής γνώσης της εποχής του αποτέλεσε τη βάση της αστρολογικής μελέτης για πολλούς αιώνες και σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα.

Στο κείμενο της Τετραβίβλου βρίσκουμε αναφορές σε τεχνικές που χρησιμοποιούμε μέχρι και σήμερα όπως:

• ο διαχωρισμός των πλανητών σε αρσενικούς και θηλυκούς
• ο ορισμός των οίκων (κατά τους αρχαίους «τόπων»),
• οι πλανητικές όψεις (για τις οποίες πάντως ο Δωρόθεος της Σιδώνας αναφέρει ότι προέρχονται από αιγυπτίους αστρολόγους που εισήγαγαν την πυθαγόρεια θεωρία στην Αστρολογία μέσω αυτών)
• τα όρια, τα πρόσωπα και οι τίτλοι
• οι πλανητικές ώρες

Η συμβολική διάσταση της Αστρολογίας είναι άλλο ένα στοιχείο που προέκυψε από τις αρχαίες κουλτούρες. Η ημερήσια κίνηση του Ήλιου ενέπνευσε πλήθος ηλιακών μύθων, γέννησης, θανάτου και αναγέννησης, που ξεκίνησαν από τον αιγυπτιακό Όσιρι και μέσω του Διονύσου και του Μίθρα έφτασαν και στο χριστιανικό Ιησού. Οι εποχές του χρόνου με την καταγραφή των ηλιοστασίων έδωσαν άλλη μία συμβολική διάσταση στο θείο δράμα της θυσίας και της ανάστασης. Ανατολή και Γέννηση, Δύση και Θάνατος συνδέθηκαν συμβολικά και δεν είναι τυχαίο ότι αποτέλεσαν και τις πρώτες βασικές έννοιες στη συμβολική γλώσσα της Αστρολογίας.

Η φιλοσοφική παρέμβαση πρόσθεσε στοιχεία στο συμβολισμό που έλειπαν ως τότε. Η λατρεία των αριθμών από τη σχολή του Πυθαγόρα κι η εισαγωγή των τεσσάρων στοιχείων από τον Εμπεδοκλή επηρέασαν μία ολόκληρη εποχή για να φτάσουμε στον Πτολεμαίο επτακόσια χρόνια αργότερα από τον Πυθαγόρα να χρησιμοποιεί τις σημασίες των αριθμών στην ερμηνεία των όψεων.

Το σημερινό αστρολογικό μας σύστημα είναι στην ουσία μετεξέλιξη του τότε ελληνιστικού. Θα ήταν άδικο βέβαια να παραλείψουμε τη συμβολή των Αράβων που εισήγαγαν και δικά τους στοιχεία στο σύστημα, όπως τη μελέτη των κλήρων ή τη συμβολή της μεσαιωνικής Αστρολογίας που ανέδειξε νέες έννοιες όπως οι ποιότητες των πλανητών, όμως ο κύριος κορμός του αστρολογικού οικοδομήματος παραμένει ελληνιστικός.

Η σχέση Αστρολογίας και θρησκείας ήταν ανέκαθεν μία σχέση αμφίσημη. Άλλοτε η θρησκεία προωθούσε την Αστρολογία κι άλλοτε την αντιστρατευόταν. Από τα ρωμαϊκά χρόνια ήδη και πριν ακόμη την επικράτηση του χριστιανισμού ο φιλόσοφος Πλωτίνος στηλίτευε τους αστρολόγους της εποχής γιατί προωθούσαν τη μοιρολατρία. Από την άλλη ρωμαίοι αυτοκράτορες όπως ο Τιβέριος ήταν και οι ίδιοι αστρολόγοι.

Με την έλευση του Χριστιανισμού η μοιρολατρία αυτή συνέδεσε την Αστρολογία με την ειδωλολατρία και καταρχήν την οδήγησε στην απόρριψη. Παρόλα αυτά η απόρριψη ήταν ελαστική. Για αρκετά χρόνια υπήρχε κάποια ανοχή στους αστρολόγους, αν και στηλιτεύονταν από χριστιανούς δασκάλους (υπάρχουν π.χ. αναφορές στις ομιλίες του Ιωάννη του Χρυσοστόμου).

Οι Άραβες ως φύλακες της γνώσης των ελληνιστικών βασιλείων μετά την καταδίκη της Αστρολογίας ως ειδωλολατρικής από το - χριστιανικό πλέον – ρωμαϊκό κράτος έχουν να δείξουν αρκετά ονόματα που συνέβαλαν στην εξέλιξη της Αστρολογίας. Πολλοί εξ’ αυτών δεν ήταν εξ’ αίματος Άραβες, αλλά Πέρσες ή Εβραίοι στην καταγωγή, μετείχαν όμως όπως σε όλες τις πολυπολιτισμικές εποχές της ατμόσφαιρας και του γίγνεσθαι του αραβικού κόσμου. Άλλωστε και στον ελληνιστικό κόσμο πολλοί καθ’ ημάς επονομαζόμενοι Έλληνες, ήταν απλά ελληνίζοντες ( ο γνωστός σε όλους μας Πτολεμαίος είχε ρωμαϊκό όνομα, καθώς λεγόταν Κλαύδιος Πτολεμαίος ).

Εκτός από τα παραπάνω ως κληρονομιά των Αράβων θεωρούνταν μέχρι πριν λίγα χρόνια και η τεχνική των Κλήρων. Νεότερες ανακαλύψεις χειρογράφων όμως δείχνουν ότι η τεχνική αυτή ήταν γνωστή ήδη από τους αρχαίους ελληνιστές αστρολόγους, απλά δεν είχε ίσως χρησιμοποιηθεί στην ίδια έκταση.

Το μεσαίωνα στην Ευρώπη δεν υπάρχει - μέχρι τον ένατο αιώνα τουλάχιστον – μεγάλη ανάπτυξη της Αστρολογίας. Λόγω της καταδίκης της Αστρολογίας από την Εκκλησία αλλά και των συνθηκών διαβίωσης, λίγοι είναι οι αστρολόγοι που γνωρίζουμε. Η κατάσταση αρχίζει να αλλάζει με το σχηματισμό των πρώτων φεουδαρχικών κρατών, στα οποία οι φεουδάρχες ζητούν τη συνδρομή των αστρολόγων για να μπορούν να προβλέπουν θέματα κρατικών υποθέσεων.

Μεγάλες μορφές της εποχής όπως ο Ρότζερ Μπέικον (1214-1294) επηρεαζόμενοι από τις αραβικές διδασκαλίες θέτουν τα θεωρητικά θεμέλια της Επιστήμης εισηγούμενοι την επιστημονική διαδικασία που βασίζεται στο πείραμα. Τόσο αυτοί όσο και άλλες μεγάλες προσωπικότητες της εποχής όπως ο Αλβέρτος ο Μέγας (1193-1280) και ο μαθητής του ο Θωμάς ο Ακινάτης (1225-1274) εισηγούνται στην Εκκλησία ότι ο Αριστοτέλης και η φυσική επιστήμη γενικότερα δεν είναι αντίθετοι στη θρησκεία και μπορούν να ενσωματωθούν σε αυτήν.