Φιλοσοφία της Αστρολογίας –Όπως Επάνω έτσι και Κάτω
από τον Βασίλη Παπαδολιά
Ένας κλάδος της Αστρολογίας που δεν βρίσκει στις μέρες μας εύκολο και μεγάλο κοινό είναι η λεγόμενη Φιλοσοφία της Αστρολογίας. Η Φιλοσοφία της Αστρολογίας, όπως και η Φιλοσοφία της Επιστήμης, δεν είναι τίποτα άλλο παρά μία θέαση της Αστρολογίας ως γνωστικού κλάδου και μία προσπάθεια να απαντηθούν ερωτήματα που έχουν να κάνουν με τη λειτουργία της.
Όπως, στη Φιλοσοφία της Επιστήμης εξετάζουμε για παράδειγμα τι μπορεί να θεωρείται Επιστήμη και τι όχι ή ποια είναι η θέση του Επιστήμονα σε σχέση με το Επιστημονικό του Έργο και πόσο το επηρεάζει, τέτοια ερωτήματα παρόμοιας φύσης καλούμαστε να απαντήσουμε και στη Φιλοσοφία της Αστρολογίας.
Μερικά τέτοια ερωτήματα τα έχουμε ήδη αναφέρει στο παρελθόν. Σε άρθρα όπως- Ο παράγοντας Αστρολόγος στις Αστρολογικές Προβλέψεις και Τι μπορεί να προβλέψει τελικά η Αστρολογία θέσαμε ήδη κάποια ζητήματα Φιλοσοφίας της ίδιας της Αστρολογίας.
Άλλα τέτοια θέματα που έχουν τεθεί κατά καιρούς από τους ίδιους τους Αστρολόγους είναι:
- Σε τι οφείλεται τελικά η Αστρολογική Επίδραση;
- Τι ισχυρίζεται τελικά η Αστρολογία για την Ελεύθερη Βούληση;
- Πώς επηρεάζεται η Αστρολογία από την Κουλτούρα που την περιβάλλει;
Η διαδικασία της Φιλοσοφίας γενικότερα και σύμφωνα και με τα σχολικά μας εγχειρίδια χωρίζεται σε τρία στάδια:
- Το να στέκει κανείς απέναντι σε ένα πραγματικό πρόβλημα χωρίς να ξέρει την απάντηση
- Η φάση της απόσυρσης όπου ο φιλόσοφος αποτραβιέται από τον κόσμο και προσπαθεί να ανασυνθέσει τα δεδομένα και να βρει μία νέα θεώρηση
- Η διατύπωση μίας νέας θεωρίας και η προσπάθεια επιβεβαίωσης των γεγονότων στην πράξη
Υπό αυτό τον ορισμό η Φιλοσοφία περιελάμβανε παλιά και την Επιστήμη, ωστόσο στην πορεία η Επιστήμη αποσπάστηκε από την Φιλοσοφία ορίζοντας επιπλέον παραμέτρους όπως η απόδειξη μέσω του πειράματος.Η Φιλοσοφία περιορίστηκε έτσι σε ένα ρόλο Επιστημονολογίας, δηλαδή στο να «σχολιάζει» τα καλά και τα κακά της Επιστήμης και να παίρνει κριτική θέση απέναντι σε αυτήν ή άλλα γνωστικά αντικείμενα της πραγματικότητας (π.χ. Τέχνη, Θρησκεία).Από αυτή την άποψη η Φιλοσοφία δείχνει να λειτουργεί συμπληρωματικά στην Επιστήμη, προτείνοντας θεωρήσεις, εκεί που η Επιστήμη δεν μπορεί να απαντήσει μόνη της.Τον ίδιο ρόλο για την Αστρολογία καλείται να παίξει και η Φιλοσοφία της Αστρολογίας. Να κάνει προτάσεις για διάφορα ζητήματα που η ίδια η Αστρολογία δεν μπορεί να απαντήσει, όπως λόγου χάρη, τη φύση της αστρολογικής πρόβλεψης, τους παράγοντες που την επηρεάζουν και την αντικειμενικότητα της.
Όπως επάνω έτσι και κάτω
Μεταξύ των άλλων ζητημάτων που εξετάζει η Φιλοσοφία της Αστρολογίας είναι και η σχέση της Αστρολογίας με την Κουλτούρα της Κοινωνίας που αναπτύσσεται. Οι διαφορές στην Αστρολογική Πρακτική στις διάφορες κουλτούρες του κόσμου είναι αρκετά εμφανείς με το παράδειγμα σύγκρισης μεταξύ δυτικής και βεδικής αστρολογίας να είναι το πιο τρανταχτό, κυρίως γιατί η μεθοδολογία έχει κοινή αφετηρία και έτσι οι διαφορές είναι πιο συγκρίσιμες.
Ωστόσο μία άλλη διαφορά φιλοσοφίας που δε μας είναι εμφανής είναι η χρήση κάποιας ορολογίας που έχει άλλη σημασία στην δική μας εποχή και άλλη στην αρχαία.
Αναφέρομαι στην περίφημη φράση «όπως επάνω, έτσι και κάτω και όπως κάτω έτσι και πάνω» που αναφέρεται στα υποτιθέμενα αρχαία Ερμητικά κείμενα. Η φράση αυτή αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της Αστρολογικής θεωρίας ανά τους αιώνες, δυστυχώς όμως δεν είναι ακριβώς κατανοητό σήμερα τι σήμαινε για τους αρχαίους αυτό το ρητό και πώς επηρέαζε τη θέαση του κόσμου τους.
Η αλήθεια είναι μάλιστα ότι η έκφραση αυτή για μας έχει λάβει ένα χρώμα αλχημιστικό, καθώς ιστορικά τα ερμητικά κείμενα έχουν στην εποχή μας τέτοια αφετηρία (ανήλθαν στο φως με την κατάκτηση της Αιγύπτου από το Ναπολέοντα, που αποτέλεσε και την πρώτη μεταλαμπάδευση εσωτερισμού στη Δύση, πριν την κατάκτηση της Ινδίας από την Μεγάλη Βρετανία).
Στην πραγματικότητα όμως το ρητό αυτό στην αρχαιότητα υπήρξε επιστημονική αρχή ανάλογη της σημερινής μας θεώρησης περί πειράματος και απόδειξης. Η διαφορά βλέπεται μεταξύ της δικής μας θεώρησης της επιστήμης και της αρχαιότητας, είναι ότι εμείς έχουμε δώσει έμφαση στη Μέτρηση. Έχοντας αναπτύξει τεχνολογία, δίνουμε βάρος στη δημιουργία Εργαλείων (για τους αστρολογούντες στο 2ο οίκο) για να μετρήσουμε τα πάντα, ενδείξεις, ποσότητες, ποιότητες, πυκνότητες και διαλύματα).Αντίθετα στον αρχαίο κόσμο είτε από επιλογή είτε από διαφορετική προσέγγιση, με φωτεινές εξαιρέσεις όπως ο μηχανισμός των Αντικυθήρων η τεχνολογία δε θεωρούνταν πολιτιστική κατάκτηση (τουλάχιστον μέχρι τους αλεξανδρινούς χρόνους). Οι αρχαίοι διανοούμενοι θεωρούσαν έργο των σκλάβων τις χειρωνακτικές εργασίες και έργο των φιλοσόφων τις διανοητικές συλλήψεις.
Μη έχοντας όμως όργανα μέτρησης πώς θα μπορούσες να βρεις τους νόμους εκείνους που διέπουν το Σύμπαν; Ο μόνος τρόπος ήταν να «κατεβάσεις» το Σύμπαν σε μία μικρογραφία κόσμου δίπλα σου και να μετρήσεις αυτό που μπορούσες να μετρήσεις, αυτό που βρισκόταν κοντά σου. Για το λόγο αυτό όλοι σχεδόν οι αρχαίοι «επιστήμονες» με πρώτους τους γεωμέτρες και τους μηχανικούς λειτουργούσαν με την αρχή της αναλογίας.
Αν ήθελαν να κατασκευάσουν ένα μεγάλο αρχιτεκτονικό έργο έκαναν μικρογραφία του, αν έπρεπε να ανοίξουν ένα τούνελ (σαν αυτό του Πολυκράτη στη Σάμο) τριγωνομετρούσαν με αναλογίες.
Άλλωστε η ίδια η Γεωμετρία που στα αρχαία χρόνια ήταν το απαύγασμα της Επιστήμης, η βάση που στηρίζονταν όλες οι άλλες (όπως σήμερα, όχι τυχαία, σε μας είναι η Ανάλυση) λειτουργούσε με βάση την αρχή της Αναλογίας. Ο Θαλής πρώτος διατύπωσε τα βασικά αξιώματα της Γεωμετρίας, στα οποία βασίστηκε αργότερα κι ο Πυθαγόρας για να διατυπώσει το περίφημο πυθαγόρειο θεώρημα. Ο βασικός νόμος του Θαλή απεικονίζεται από την εικόνα που δανειστήκαμε από τη Wikipedia. Αν οι δύο κόκκινες γραμμές είναι παράλληλες, τότε ο λόγος (Κλάσμα) μεταξύ του ευθύγραμμου τμήματος DE και του BC είναι ίδιος με το λόγο AD προς AB και εκείνον του ΑΕ προς AC (DE/BC = AD/AB = AE/AC)
Καμία μεταφυσική λοιπόν, κανένας Ερμής Τρισμέγιστος που ως Θεός διδάσκει τους ανθρώπους τους Νόμους της Αναλογίας. Παρά μόνο Επιστήμη, με την Επιστημονική Προσέγγιση της Αρχαιότητας όμως, αυτή που δε χρησιμοποιούσε τη Μέτρηση για να αποδείξει τους Νόμους της Φύσης, αλλά την Αναλογία.
Φανταστείτε ένα κόσμο που η Αναλογία παίζει ρόλο στα πάντα. Αν σε μας όλα είναι Μέτρηση (ακόμα και στο Word εδώ που γράφω βάζω αριθμήσεις α. β. γ. τόσο συνηθισμένοι είμαστε στην απαρίθμηση), στους Αρχαίους όλα ήταν Αναλογία. Σε όλα έψαχναν να βρουν εκφράσεις Λόγων και Αντιστοιχιών. Και επομένως πολύ λογικά δημιούργησαν και ένα Παρθενώνα με Αναλογίες ή νωρίτερα και τις ίδιες τις Πυραμίδες (τα κλάσματα ήταν γνωστά ήδη από τους αρχαίους Αιγυπτίους).
Δεν υπήρχε σώνει και καλά κάποιος Θεός σε όλα αυτά παρά μόνο μία προσπάθεια του Ανθρώπου να φέρει στα μέτρα του τον Σύμπαντα Κόσμο. Κάθε Μεγάκοσμος γινόταν προβολή στον ανθρώπινο κόσμο και ο Μικρόκοσμος προβαλλόταν Επάνω. Οι Θεοί ήταν μία μεγαλογραφία μίας ανθρώπινης οικογένειας, κι αν Θεοί ήταν σαν άνθρωποι, τότε κι οι άνθρωποι μπορούσαν να γίνουν Θεοί, π.χ. μέσω μίας ηρωϊκής πράξης (πολλοί Ήρωες έγιναν Αστέρες ή τους πήρε ο Δίας στον Όλυμπο).
Ο Μεγάκοσμος και ο Μικρόκοσμος επικοινωνούσαν συνεχώς, ήταν σε επαφή και αντάλλασαν ερεθίσματα. Δεν ήταν απομακρυσμένοι ο ένας από τον άλλο.
Η είσοδος της Ανατολής και η Αποφατικότητα του Θεού
Τι ήταν αυτό που άλλαξε όμως τα πράγματα σε όλα αυτά; Η πολιτική ίσως, η απρόσωπη δομή του ρωμαϊκού κράτους όπου πλέον μόνο ο Αυτοκράτορας (άντε κι ο εραστής του) είχαν δικαίωμα να αναρριχηθούν στον Πάνθεον των Θεών. Ο κοινός άνθρωπος πλέον δεν μπορούσε να γίνει Θεός, όσους ηρωϊσμούς κι αν κατάφερνε να κάνει. Η χριστιανική εκδοχή του ήρωα, ο Μάρτυρας ήταν η τραβηγμένη κατάσταση ενός κόσμου που ήθελε απελπισμένα να ακολουθήσει ένα ηρωϊκό πρότυπο, που όμως είχε παρέλθει από καιρό.
Τότε, σε μία κοινωνία απρόσωπη, οι ανατολικές θρησκείες φάνηκε να απεικονίζουν καλύτερα την πραγματικότητα και να επιβεβαιώνουν ότι ο Θεός είναι μακριά από τον Κόσμο, έξω από Αυτόν, ανερμήνευτος και ανεξήγητος. Μαζί του βέβαια ήταν και το Σύμπαν, συνεπώς καμία αίσθηση επαφής και αναλογίας μεταξύ του Πάνω και του Κάτω δεν μπορούσε να υπάρξει (κι ας έλεγε η Γένεση ότι ο Άνθρωπος δημιουργήθηκε καθ’ εικόνα και κατ’ ομοίωση).
Στην πορεία της Ιστορίας λοιπόν και στη μνήμη του Δυτικού Ανθρώπου το Πάνω και το Κάτω ήταν πλέον Χωριστά. Για πάντα. Και δεν μπορούσε να αλλάξει αυτό με κάποιο τρόπο.
Του κάκου οι Φιλόσοφοι της Ενδιάμεσης Εποχής προσπάθησαν να γεφυρώσουν το Χάσμα μεταξύ του Επάνω και του Κάτω χτίζοντας Σκάλες του Ιακώβ, Επίπεδα Ύπαρξης, Επτά Ουρανούς, ανάλογους με την τότε κοσμογονία. Όλα αυτά, από κει που θεωρούνταν στοιχεία σύνδεσης των δύο κόσμων, τώρα έγιναν στοιχεία που έδειχναν την τεράστια απόσταση μεταξύ τους. Από μέρη ενός ολιστικού συστήματος έγιναν Σκάλες στην Ιεραρχία. Κι όλα αυτά γιατί εισήχθη ένα νέο στοιχείο. Η Απόσταση.
Κι όλη η θεώρηση της ζωής για τα επόμενα δύο χιλιάδες χρόνια, αντί για Ολιστική και Αναλογική, θα ήταν Ιεραρχική και Μετρήσιμη, καθώς πλέον υπήρχε κάτι νέο να μετρηθεί. Ο Χώρος, η Απόσταση, το Κενό, το Μηδέν (το Μηδέν ως αριθμός δεν υπήρχε στην αρχαιότητα. Εισήχθη από τον αραβικό κόσμο).
Θα σταματήσουμε εδώ για πρώτη δημοσίευση. Ήδη έχουμε πει πολλά. Ας περιμένουμε την επόμενη δημοσίευση μας για την Φιλοσοφία της Αστρολογίας για να δούμε πώς επανεμφανίστηκε η Αστρολογία πλέον στη Δύση και μέσα από πιο νέο πλαίσιο θέασης την αντιμετωπίζουμε (χωρίς συχνά να το συνειδητοποιούμε σήμερα)…
